کلمه نجوم جمع نجم به معنی ستارگان است. اما واژه astronomy یعنی معنی کلمه نجوم به زبان انگلیسی از دو واژهی یونانی، آسترون به معنای ستاره و نوموس به معنای قانون گرفته شده است. علم نجوم در واقع مطالعهی حرکات، ساختار، تکامل و سرنوشت اجرام آسمانی است. علم نجوم در مسیر تحول خود به کشف بسیاری از قوانین حاکم بر اجرام آسمانی نایل امده است. ولی باید گفت که کار تحقیق و پژوهش در این باره هرگز پایان پذیر نیست. زیرا با پیشرفت تکنولوژی، در هر زمان به اسرار تازهای از جهان آفرینش دست مییابیم.
Astronomy : Astron + Nomos
علم نجوم پاسخ به سوالات و چراهای آدمی دربارهی جهان افرینش و ماهیت آن است. از دیدگاه دیگر علم نجوم عبارت است از مطالعهی تکامل طبیعی و مادی اجرام و اجسام آسمانی، در هر زمان و مکان معین. به این ترتیب نجوم با مباحث نظری و فلسفی پیوند بسیار نزدیکی پیدا میکند.
تقسیمات علم نجوم
1ـ هیئت و نجوم Astronomy
به طور کلی دربارهی حرکت اجرام آسمانی بحث میکند.
2ـ اخترفیزیک Astrophysics
دربارهی ساختار، خواص فیزیکی، ترکیب شیمیایی و تحولات درونی ستارگان بحث میکند و به مطالعهی حرکات ظاهری و حقیقی ستارگان و تعیین مواضع آنها نیز میپردازد. این بخش خود شامل دو قسمت است:
الف) اخترفیزیک کاربردی Applid astrophysice
عمدتا به طراحی ابزار و وسایل نجومی میپردازد و مطالعهی کاربردی روشهای اخترشناسی مورد نظر است.
ب) اخترفیزیک نظری Theoretical astrophysice
که به کمک قوانین فیزیک، پدیدههای نجومی را توضیح داده و تبیین مینماید.
3ـ کیهان شناسی Cosmology
این رشته قوانین عمومی تکامل طبیعی و مادی جهان و ساختار آن را بررسی میکند. به عبارت دیگر، جهان هستی را به طور کلی در نظر میگیرد و به مطالعهی آن میپردازد. دو موضوع مهم مورد مطالعهی کیهان شناسی، بررسی وضع کهکشانها، نواختران و مسالهی اساسی انبساط جهان است.
4ـ کیهان زایی Cosmogony
دربارهی چگونگی پیدایش و منشا کیهان بحث میکند. مسایل مربوط به پیدایش، تحول و تکوین عالم، در قلمرو مطالعات کیهان زایی است.
فهرست لیست تغذیه در ذیل آمده شرح نسخ خطی هریک از فهرست
نرم افزار با امکان جستجو موجود است جهت اطلاعات بیشتر
با تلفن 09123382295 تماس حاصل فرمائید .
مقدمه ذوالخاصیة
حالات موادغذائی دربدن
غذا ودوای مطلق
غذای دوائی
افعال ادویه واغذیه
امورظاهری وحسی ذوالخاصیة
دوای مسهل ذوالخاصیة
ترکیب مقوی ذوالخاصیة وتاثیرهریک
انواع وشرح ترکیبات
تعریف مزاج
اقسام مزاج
کیفیت مزاج واعتدال بدن
طبیعت ترکیبات صنعتی
روش شناخت تجربی ادویه واغذیه
هشدارهای تجربی ادویه واغذیه
روش شناخت ادویه واغذیه به قیاس
طعم حِریف
طعم مر
طعم مالح
طعم حامض
طعم عفص
طعم دسِم
طعم قابض
طعم حلو
طعم تفر
استشمام ورایحه
لون یارنگ
انواع رنگ
استدلال قیاس
لازمه ترکیب ادویه
مزیت غذا نسبت به دوا
ترکیب ادویه بعداز تشخیص مرض
ضوابط ترکیب ادویه
تشخیص مزاج وترکیب دارو
شناخت درجه طبیعت ترکیبات ادویه
روش استخراج ترکیبات شربت
عمر بعضی از ادویه منفرد
شرح زمان ادراک ومدت عمر ادویه مرکب
علت اختلاف نظر اطباء در خواص ادویه
نگهداری وبرداشت ادویه جات
شرح خوردن وآشامیدن صحیح
دربیان احراق ادویه
احراق بورق
احراق جبسین
احراق حیه
احراق خطاطیف
احراق زاج
احراق زرنیخ
احراق سنگ پشت
احراق عقیق
احراق صدف
احراق نقره
احراق قطران
احراق پشم
تشویه وتحمیص وثقیله
اصلاح یاتدبیر ادویه
اصلاح ذراریح
اصلاح شبرم
اصلاح ادویه نشاط آور
اصلاح دبق
خیساندن وغسل
شناخت عملکرد وخواص ادویه مفرده
شرح بعضی اصطلاحات اطباء
غذای ابراهیمیه مقوی قلب و موافق معده وکبد
امچور(انبه نارس)
اموتهه یا شیره انبه رسیده
شرح انواع غذاهای جزر(زردک) وروش های تهیه آنها
غذای جوزابه
فهرست امراض در قدیم آمده شرح نسخ خطی با امکان جستجو از لیست
در نرم افزار موجود است تلفن تماس 09123382295
آدر
اخذه
اکله
ابرقلسا
ابرده
ابرش
ابطریطاوس
ابریه
اوبنه
ابورسما
ابوبلقسیا
ابیلیمیا
اتشک
الاتساع
احتباس
احتواء
الاختلاج
اختلاج معده وقلب
الاختلاط
الاختلاف
اختلاف الدکاه
الاخناق واختناق
اخیلوس
ادلاع اللسان
اوربیان
ارثیاق
ارقان
ارتفاع
استرخاء واسترخاء الشرج
استسقا
اسرالبول
اسقاط
اسنان الفار
اسهال
اصنن
اطروغیا
اعتقال
اعوجاج
اعیا
غم
افطیوس واقطیوس
التصاق
السن
الامتلاء
ام الصبیان
امغیارینوس
اموریدوس
انبوسیما
انتشار
انتصاب النفس
انتفاخ
انطباق
انفجارالدم
انقلاع
انقلاب الجفن
انقلاب المعده
انقیماریوس
انکسارالاذن
اوذیما
اوراطیس
اورام الاذن
اوفیلوس
ایلاوس
البادشنام
البثور
البحران
البرده تجریک
البرسام
البرش
البرص
البطم
البواسیر
البواتین
البهر
بوالدم
البول فی الفراش
بولیموس
البهتوبه
البهت
البیاض
البیضه
التاکل
التثاوب
التحجر
التخمه
التخیلات
التربل
الترهل
الترجر
تزعزع
مزض تزیدالاسان
التشنج
تشنج
تعقد المفاصل
تقشرالقلب
تقطیرالبول
تعقف الاظفار
تقلب النفس
التمدد
الطمتی
التلمل
التفس
تنفس الصعدا
الثفظ
تمرط
تناثرالشعر
قوته
التوثه
تهج الاجقان
التهوع
تینی
الثالیل
جذب القلب
حجوظالعین
حجام
الجدری
الجاورسیه
الجذام
الجراحه
الجرب
جرب الکلبه
جساه الاجفان
جساةالمعده والکبد والطحال
الجشا
جفاف الانف
الجمره
جمود
جمود الصدر
جمود الدم
الجنون
جوع
الجهر
الحدبه
حرقه العین
الحصبه
الحصفه
الحفر
حکاک المری
حکة الانف
حکة الرحم
الحمره
الحمق
الحمی
خبث النفس
الخبط
الخجل
خراج
خراط
خرب
خشم
خفقان
خفقةالکبد
خلع
خمار
خلفه
خمول
خنازیر
خناق
خیالات
خیلان
داءالاسد
داءاثعلب
داءالفیل
دارالکلب
دبیلةالکبد
داخن
دبیله
دشبد
دق الشیخوخه
دلع
دمل
دوار
دداد
دیدان
ذات الاصل
ذات الجنب
ذات الرئه
ذات الصدر
ذات العرض
ذبحه
ذرب
اندذوبان
ذهاب ماالاسنان
مزض ذیابیطس
ربع
ربو
رتق
رجا
رض
رعاف
رعده
رعشه
رعونت
رمص
ریاح الافرسه
ریح البواسیر
ریح المثانه
ریح الکلیه
ریح الرحم
ریح الصبیان
زحیر
زرقت
ریح الشو
زلق الامعا
سباب
سحج
السدةفی الخیشوم
السرسام
سدد
سرطان الرحم
سعفه
سقیروس
سکر
سل
سلاق
سلس البول
سلع
سوالقنیه
سوالهضم
سوبیحی
سوی مزاج
سونوخس
شبق
شتره
شخوص
سهر
شدخ
شرق
شرقه الکبد
شرناق
شطرالغب
شعرالمنقلب
شری
شفاف
شقیقه
شوص
شوصه
شیرنج
شهوه الکلبی
شیرازیه
شیلم
صباری
صالبه
صداع
صداع الحدقه
صدید
صرع
صریرالانسان
الصفر
صلع
صنان
صون
وردینج
ورم
واوضح
وشکین
وهن
هاشمه
هرب الادین
هزال
هلاس
هواع
هیضه
ینع
یرقان
نتوءالسره
فالج
لقوه
دبیله
قرابادین کبیر
شرح نویسنده
روش معالجه در قدیم
طب در چین وژاپن
طب در هندوستان
طب در ایران قدیم
طب در کلده وآشور وبابل
طب در اسرائیل
طب در کشور مصر
طب در کشور یونان
طب در اروپا
طب در ممالک عربی
ظهور اسلام واثرات در طب
طب در قرآن کریم
طب در احادیث شبعه
اطباء در قرون اسلامی
مولف کتاب حاضر
لغت قرابادین
کتب قرابادین
چاپ کتاب
شرح کتاب
مجمع الجوامع
تاریچچه طب ایران و جهان تعدادی از دست نوشته های قدیمی را جع به گذشته طب جهان
شرح کتاب خطی قرابادین کبیر قرابادین
از ریشه سریانی grafidion به معنای رساله مختصر است. این دانش به ترکیب داروهای مفرد با یکدیگر میپردازد. به کتابهایی که درباره شناخت داروها و ترکیبات آنها نوشته میشود نیز «قرابادین» میگویند. پزشکان مسلمان در داروگیاهشناسی و داروسازی از طب یونانی و به ویژه آثار جالینوس بسیار تأثیر گرفتند. قرابادین، یا داروسازی یکی از مباحث اصلی در پزشکی سنتی است. لزوم داروسازی زمانی بیشتر احساس میشود، که داروی تکی نتواند بیماری را معالجه نماید، یا شخصی چند بیماری داشته باشد. در این صورت ممکن است یک داروی ساده ویا مفرده نتواند بیمار را معالجه نماید. البته اگر یک داروی تکی پیدا شود که به تمامی موارد مورد نیاز بیمار پاسخ دهد و بیمار و بیمارها را کفایت نماید، بهتر است با همان داروی مفرده معالجه گردد و از بکار بردن داروهای مرکب پرهیز شود. طب سنتی پزشکی سنتی یا طب سنتی (Traditional medicine) زمینهای پرقدمت و متنوع است، که به توصیف و بررسی آندسته از سیستمها و دانشهای پزشکی میپردازد، که در طی سدههای پیشین و قبل از دوران طب مدرن، در جوامع گوناگون بشری بوجود آمده است. طب سنتی به دو بخش نظری و عملی تقسیم شده است که طب نظری شامل: 1. امور طبیعیه 2. اسباب وعلل و 3. دلایل وعلایم می باشد و طب عملی به سه بخش: 1. تدابیر 2. دارو درمانی و 3. اعمال یدی تقسیم می گردد. پایه های طب سنتی اصول و پایه های طب سنتی، امور طبیعیه مبادیی هستند که بدن انسان و سایر کاینات بر آن مبتنی است و هستی و قوام بدن از آن هاست. و به هفت قسمت تقسیم می شوند که شامل: ارکان, امزجه, اخلاط, اعضا, ارواح, قوا و افعال هستند. بخش نخست آن که ارکان هست بدین گونه تعریف می گردد که اجسام بسیطی هستند که اجزای اولی بدن آدمی و غیر آن است ومراد از بسیط بودن آن یعنی این که نمی توانیم آن را به اجسام مختلفی از نظر صورت و طبع تقسیم کنیم.ارکان چهار است و شامل نار (آتش), هوا, ماء (آب), ارض (زمین) می باشد. هر کدام از این ها یک عنصر می باشد و مکان مخصوص خود و دو کیفیت دارا هست که مکان مخصوص بر اساس طبع آن و کیفیات آن به خاطر خصوصیات ذاتی آن است. آتش سبکترین و بالا تر از همه قرار می گیرد که به آن خفیف مطلق می گویند و دارای دو خصوصیت گرم و خشک می باشد. هوا که در زیر آتش قرار میگیرد که به آن خفیف مضاف می گویند و دارای دو خصوصیت گرم و تر می باشد. آب در زیر هوا که به آن ثقیل مضاف می گویند و دارای دو خصوصیت سرد و تر می باشد. و زمین که درمرکز قرار می گیرد و به این دلیل ثقیل مطلق می باشد و دو خصوصیت سردی و خشکی را دارا میباشد. تدبیر داروها اصلاح طعم شاید داروی ساده و تکی، نیاز پزشک را در خصوص درمان بیمار برآورده میکند. اما مزه دارو طوری است که طبیعت آن را برنمیتابد، و معده از قبول آن اجتناب مینماید. ترکیب داروهای دیگری که هم کمک کار داروی اصلی باشد، و هم باعث اصلاح مزه آن گردد، لازم و ضروری است. بدرقه دارو تا اندام هدف در بحث داروسازی پزشکی سنتی، رسیدن دارو به اندام هدف بایسته است. چون اگر این امر محقق نگردد و دارو قبل از رسیدن به اندام در اثر هضم و مخلوط شدن با غذا و ... اثر خود را از دست بدهد، دیگر تاثیر مورد نیاز را نخواهد داشت. از این جهت لزوم داروهای مرکب، داروهایی که داروی اصلی را تا اندام هدف بدرقه نماید، بسیار حایز اهمیت است. سرعت عمل در تاثیر داروهای تکی و سادهای هستند که انتظار پزشک را در درمان برآورد میکنند ولی در رسیدن به اندام هدف تاخیر دارند. برای مثال: قرص کافور که برای حرارت مزاج قلب تجویز میشود، در رسیدن به اندام هدف تاخیر دارد. زعفران کار سرعت بخشیدن به قرص کافور را انجام میدهد، و همین که قرص کافور به قلب رسید، زعفران از او جدا میشود. کاهش سرعت سیر دارو برای کفایت تاثیر داروهایی هستند که در تاثیربخشی و درمان بیماری، موثر و کافی هستند، ولی بسیار تند و تیز عمل میمنند و فوراً از محل اندام هدف عبور کرده و فاصله میگیرند. باید برای تاثیردهی مطلوب این داروها، از سرعت آنها کاسته شود. اکثر داروهای بازکننده انسدادها این چنین هستند و سرعت زیادی دارند. برای این مورد میتوان تخم ترب را در داروهای بازکننده انسداد کبدی مثال آورد. تخم ترب باعث تاخیر داروی ضد انسدادی در مبد شده و در این تاخیر، دارو کارش را در کبد انجام خواهد داد. و . . . با افزودن داروی دوم، مزاج دارو از حالت اول خارج شده و بحث مزاج مرکب بروز میکند. مزاج مرکب نوشتار اصلی: مزاج مرکب برای بدست آوردن مزاج مرکب دارویی که از زنجبیل که در دویم گرم و خشک است و کندر که در سیم گرم و خشک است و بنفشه که در دویم سرد و تر است، بدین صورت عمل میکنیم: مجموع درجات گرمی و سردی و شربتها (واحد میزان مصرف) هر یم از اجزاء را جداگانه بدست آورده بعد با جمع آنها مجموع کلی حاصل میشود. این مجموع کلی را از بزرگترین عدد بدست آمده تکی کسر کرده و بر قدر شربتها تقسیم مینماییم، حاصل مزاج مرکب خواهد بود سید محمد حسین علوی عقیلی خراسانی شیرازی: عقیلی طبیب بزرگ قرن 12 هجری قمری در خانوادهای زندگی نموده که همه از بزرگان عرصة طب در روزگار خود بودهاند. او از نوادگان سیّد مظفر الدین حسین خراسانی است که از جمله اطبای خراسان و از بزرگان خاندان عقیلی است که به شیراز رفت و در آنجا ساکن شد. محل تولد عقیلی بهدرستی معلوم نیست ولی او در آثار خود سخنانی بیان میکند که بیانگر حضور او در ایران و هند بوده است. حکیم محمدحسین عقیلی خراسانی از جمله کسانی است که برای آنان که سر در گرو دانش آموزی در این قلمرو نهادهاند، شخصی ناشناخته نیست البته در این حوزه، افراد بسیاری را می توان برشمرد که جایگاه مهمی در این زمینه دارند، ولی چند علت ما را بر آن داشت که در این نوشتار به زندگی و آثار حکیم سید محمّدحسین علوی عقیلی خراسانی اشاره ای داشته باشیم رشد و نمو در خانواده ای که بسیاری از آن ها طبیبانی نامدار به شمار می آیند، جامعیت کتب و آثار او و موشکافی های مفصّل و عالمانه او در این آثار و تأثیر او و خاندانش در پایه گذاری طب در شبه قاره هندوستان از جمله عللی است که وی را از بسیاری از طبیبان و حکیمان گذشته، ویژگی خاصی می بخشد گفتار زیر نیز تأملی است در این باره؛ باشد که مورد طبع مردم صاحب نظر شود زندگی و آثار سید محمد حسین عقیلی خراسانی خاندان عقیلی جزء سادات علوی موسوی شمرده می شوند سید مظفرالدین خراسانی، یکی از بزرگان این خاندان است و هم چنین میرزا محمدتقی موسوی، که پدربزرگ عقیلی موردنظر ماست، از جمله افراد این خانواده شمرده می شود علاوه بر این پسوند علوی همراه نام بسیاری از افراد این خاندان به چشم می خورد حکیم محمّدحسین عقیلی نیز با صراحت از سیادت خود یاد می کند مشهورترین و اثرگذارترین فرد در میان این خاندان، حکیم محمدحسین عقیلی است که زندگانی او را در دو بخش زندگی شخصی و علمی بررسی می کنیم: 1 ـ زندگی شخصی محمدحسین عقیلی که گاه از او به سیدمحمّد حسین خان، میر محمدحسین خان بهادر، محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی، و محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی خراسانی شیراز، نیز تعبیر شده است، فرزند محمدهادی است علوی خان که دایی پدر اوست، در ابتدای کتاب قرابادین چنین می نگارد خال والد ماجد مغفور مبرور محمدهاشم المخاطب بحکیم سید علوی خان بن حکیم محمدهادی العلوی دست به تألیف قرابادین زد و ناتمام ماند. دکتر میر نیز در کتاب ترجمه قانونچه وی را نوه خواهر علوی خان می داند البته این سخن با کلام عقیلی منافاتی ندارد زیرا در مبحث زندگی میر محمدهادی قلندر به این اشاره شده که دختر وی ـ یعنی خواهر علوی خان ـ مادربزرگ عقیلی است. مرحوم آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه نیز با اشاره ای مختصر تنها به این اشاره می کند که محمدهاشم از خویشاوندان عقیلی بوده است محل تولد وی به درستی معلوم نیست او گاه به گزارش درباره محله ای از ایران می پردازد، مثلاً در توصیف آب رکنی شیراز چنین می گوید چشمه رکن آباد شیراز اکثر اوصاف محموده جمع است ولیکن آب رکنی بسیار کم است و تا به ثلث شهر شیراز می رسد و تمام می گرددکه این حاکی از حضور او در منطقه ای از ایران بوده است و گاه از حضور خود در یکی از نواحی هندوستان سخن می گوید، مثلاً در کتاب قرابادین کبیر در مبحث چوب چینی سَلْهتی می نگارد بدان که إلی الآن که سنه یک هزار و یک صد و هشتاد و پنج هجری است با وجود قرب سَلْهت که چهارده پانزده منزل بیشتر فاصله و دور از مرشد آباد نیست و در جانب شمال مایل به شرق و در سر حد مملکت بنگاله واقع استو یا در مبحث حدود الأمراض قرابادین می نویسد و جامع اوراق در بنگاله آنچه مشاهده کرده آن است که این گزارش ها نشانگر مسافرت های مؤلف به نقاط مختلف در طول حیات اوست البته این همه اطلاعات درباره زندگی شخصی او نیست و آنچه دراین باره به دست ما رسیده، همان نکاتی است که عقیلی در گوشه و کنار کتب خود بدان ها اشاره کرده است و این به سبب مناسبتی است که احیاناً در مبحثی طبی پیش می آید و الّا خود عقیلی قصد گزارش زندگی شخصی خود را نداشته است، به همین سبب اطلاعاتی از ازدواج او، همسر یا همسرانش، فرزندان و تعداد آن ها در دسترس نیست. به نظر می رسد عقیلی فرزند ذکور نداشته است و یا اگر داشته، در کودکی از دنیا رفته اند و یا حرفه پدر را، که حرفه و مهارت خانوادگی آنهاست، پیش نگرفته اند از این رو گویا طومار خاندان عقیلی با مرگ او به پایان می رسد حکیم ناظم جهان، مؤلف اکسیر اعظم، نیز که به کتب این خاندان اهمیت می داده و در جای جای کتاب ارزنده اش، صراحتاً از آن ها مطالبی را نقل می نماید، از کتاب و یا نوشته و یا حتی نسخه ای از فرزندان عقیلی یاد نمی کند، که این صحت سخنان پیشین ما را تأیید می کند البته ممکن است خاندان وی پس از مرگ او به ایران مهاجرت کرده باشند و ادامه زندگی خود را در این دیار سپری کرده باشند، ولی هرگز گزارشی این گونه به دست ما نرسیده است، هرچند ممکن است با کند و کاوی در فهرست نسخ مخطوط و ناآشنای دو کشور ایران و هند، سرنخی از این خاندان بزرگ و فرهیخته به دست آورد 2 ـ زندگانی علمی بررسی زندگانی علمی حکیم محمدحسین علوی عقیلی نیازمند احاطه بر کتب او، اطلاع دقیق از اساتید او، تأثیرپذیری او از گذشتگان، تأثیرگذاری او بر آیندگان و ماندگاری آثار اوست اطلاع یافتن از اساتید او کار چندان دشواری نیست او در خانواده ای زندگی می نموده که همه از بزرگان عرصه طب در روزگار خود بوده اند، از این رو خوشه چینی از خرمن پرفیض آن ها و استفاده از تجربیات ارزنده آن ها، که گاه به صورت اثر و یا نسخه ای برای او به یادگار مانده است، به سهولت برای او ممکن پذیر بوده است عقیلی از تجربیات استاد خود، علوی خان و پدر و دیگر اقوام خود استفاده های فراوانی برده و در جای جای کتب خود، چه در قرابادین و چه در معالجات، این تجربیات را نقل کرده است در این میان نقش معتمدالملوک، به عنوان یکی از بارزترین شخصیت های این خانواده و از جمله اساتید او، و پدر او جلوه گری بیشتری دارد بسیاری از این تجربیات به صورت کتاب مدون نبوده تا ما امروز بتوانیم با قاطعیت ادعا کنیم این نوشته ها از آنجا گرفته شده است بلکه بیشتر به صورت نوشته های پراکنده و یا نسخه هایی بوده که به دست عقیلی رسیده است. به عنوان نمونه عقیلی در کتاب ارزشمند معالجات در مبحث بیماری های صدر می نویسد و نواب معتمدالملوک، قدس سره، نوشته اند دیدم من مردی را که مدّه کامله در صدر او بود و اخراج یافت از امعای او به طریق براز و از وی به طریق قی، مدّه بسیاری و هلاک گردید در اندک روزیو یا در کتاب قرابادین بسیار از پدر خود یاد می کند و عباراتی این گونه می نویسد قلمی فرموده اند والد ماجد بخشی از این نوشته ها، نسخه های شخصی است که برای پادشاهان و اطرافیان آن ها ساخته شده است این نسخه ها با توجه به عدم عنایت به بسیاری از لوازمات، نمی تواند به عنوان نسخه های عمومی مورداستفاده قرار گیرد امّا بخشی، حالت گزارش پزشکی دارد که بسیار باارزش است و سیر درمان و برخورد پزشک با بیماری را نشان می دهد این بخش، گاه به صورت حکایاتی در کتب پزشکی، و نه تنها کتب عقیلی، به چشم می خورد حکایت زیر که در کتاب معالجات آمده است نمونه ای از این گزارش هاست و نواب معتمدالملوک، سید علوی خان خال والد ماجد ـ قدس سرهما ـ فرموده اند که مرد جوانی نزد من آمد و شکایت نمود از وجع شدیدی که در پهلوی راست او به هم رسیده و کشیده تا به جانب شانه و چنبره گردن او و نبض او ممتلی عظیم بود و معتاد به فصد و مدّت مدید که فصد نکرده بود امر نمودم او را به فصد باسلیق و مقدار دو ثلث رطل خون از او گرفتم، وجع او قدری تسکین یافت به حدی که توانست نشست و با یاران خود از آخر روز تا ربع شب صحبت داشت گذشته از این مطلب، که شاید بتوان به عنوان مقدمه ای در یادکرد از اساتید وی دانست، بنابر نقل عقیلی در مقدمه کتاب ارزشمند قرابادین، که شاید از بزرگترین قرابادین های موجود و در دسترس باشد، وی سلسله و طریقی را برای اساتید خود ذکر می نماید در صدر این سلسله پیامبر بزرگ الهی حضرت سلیمان ـ علی نبینا و آله و علیه السلام ـ قرار دارد این سخن، ادعای ما را در مقدمه، مبنی بر الهی بودن این علم تأیید می کند بعد از حضرت سلیمان علیه السلام، اسقلینوس و پس از او بقراط قرار دارند بعد از بقراط، اطبای حرّان و پس از آن ها اطبای خوز و طبرستان قرار دارد این نشان می دهد که این دو ناحیه، دارای مکتبی اثرگذار و علمی در طب بوده اند البته در این میان، نام شخص خاصی مطرح نیست و این شاید دلیل آن باشد که شهرت و تأثیر این دو مکتب، بسته به شخص خاصی نبوده است بلکه در پایه ریزی این دانشگاه های علمی، فرهیختگان بسیاری نقش داشته اند، که متأسفانه درگذر تاریخ به فراموشی سپرده شده اند در مرتبه بعدی از این سلسله، با میرزا مسیح برمی خوریم میرزامسیح هرچند فرزند سید مظفرالدین که خود از اطبای خراسان است، می باشد، ولی ذکر این سلسله نشان می دهد که میرزامسیح دانش آموخته مکتب پدر نیست، بلکه وی، اندوخته های علمی اش را مرهون اطبای خوز و طبرستان است پس از میرزامسیح، میر محمدهادی قلندر قرار دارد در این سلسله پس از میر محمدهادی علوی، سید محمدتقی موسوی، میر محمدهاشم و محمدهادی عقیلی قرار دارند در این سلسله، حکیم محمدحسین عقیلی خراسانی، که موردنظر ماست، از پدرش، یعنی محمدهادی و از دایی پدرش، یعنی علوی خان کسب فیض نموده است از اساتیدی که عقیلی به ارادت آنان تصریح نموده شخصی است با نام میر محمدعلی حسینی سخن عقیلی درباره این شخص به گونه ای است که گویا میر محمدعلی از دیگر اساتید او برتر بوده است مثلاً در ابتدای کتاب مخزن الأدویه عنوان می کند از عنفوان جوانی به خدمت والد ماجد این علم را آموخته است ولی در چند سطر بعد استاد خود را میر محمدعلی الحسینی معرفی می کند عقیلی در ابتدای تمام کتب خود به این استاد اظهار ارادت می نماید و تألیفات خود را امتثال امر او می داند به عنوان نمونه در ابتدای کتاب قرابادین چنین می نویسد خال والد ماجد مغفور مبرور، محمدهاشم المخاطب به حکیم سید علوی خان ابن حکیم محمدهادی علوی دست به تألیفات قرابادینی زد و ناتمام ماند و میر محمدعلی الحسینی پیر و مرشد من از من خواست کار او را تمام کنماز اساتید دیگر عقیلی اطلاع دقیقی در دسترس نیست هرچند وی از اطبای فراوانی در کتب خویش یاد می کند و این امر نشانگر آن است که وی به طور مستقیم یا مع الواسطه از خرمن اساتید فراوانی کسب فیض نموده است عقیلی علاوه بر مهارتی که در طب دارد از علوم دیگر نیز بی بهره نبوده و در کتبش گاه استفاده ای از علوم دیگر نیز می کرده است مثلاً گاه از اصطلاحات منطقی و اصولی استفاده می کند؛ بیان قواعدی از جمله یرجع کل شی الی اصله و اذا تعارضا تساقطا از جمله این اصطلاحاتند استفاده از آیات قرآن و احادیث معصومین ـ علیهم السلام ـ نیز حاکی از اطلاع و اعتقاد او به کلام الهی و سخنان خاندان پیامبر است مثلاً در مقدمه کتاب خلاصه الحکمه در بیان فضیلت علم طب می نگارد بدان که فضیلت و شرف آن را این بس که وارد است و العلم علمان علم الابدان و علم الادیان و در ادامه همان، در بیان نیازمندی انسان به طب برای شناخت و معرفت الهی به این آیات و روایات استشهاد می کند و فی انفسکم افلا تبصرون ، افلا ینظر الانسان الی نفسه ، من عرف نفسه فقد عرف ربه و اعرفکم بنفسه اعرفکم بربهعقیلی مطالعاتی در عرفان، تفسیر، شعر و نیز داشته و گاه گاهی بدین علوم اشاراتی داشته است اگر به مقاله ای که او تحت عنوان عشق در کتاب معالجات نگاشته است و ما آن را در پی خواهیم آورد، بیندازید، علاوه بر جنبه های فوق نشانی از ذوق لطیف و ولایت مداری او را مشاهده می نمایید آثار عقیلی درباره کتب او، که بیان کننده ارزش و جایگاه علمی عقیلی اند، شاید سخن به دراز بکشد تعداد و اسامی کتب، موضوعات آن ها، وجود آن ها و میزان تأثیرگذاری آن ها، مباحثی است که در این راستا پی می گیریم کتاب های بر جای مانده از عقیلی، شاید از مفصل ترین کتب طبی بر جای مانده باشد در زیر به کتب و یا رسالات او، که بر جای مانده و یا لااقل نامی از آن ها در تاریخ برده شده، اشاره خواهیم نمود 1 ـ دستور شفایی آقابزرگ تهرانی در موسوعه گرانقدر الذریعه، این کتاب را به وی نسبت داده است ولی به همین مقدار بسنده کرده و چیزی افزون بر این ننگاشته است 2 ـ قرابادین صغیر عقیلی، خود به تألیف این کتاب تصریح می نماید سخن ما درباره این مدّعا نقلی است که در کتاب خلاصه الحکمه وجود دارد عقیلی در این کتاب چنین می نگارد وصف شراب حلال از آن جناب ـ صلوات الله علیه ـ در قرابادین کبیر در حرف الزاء در زبیب، و در قرابادین صغیر مفردات در حرف الشین در اشربه مذکور شدهمتأسفانه این کتاب امروزه در دسترس نیست و گزارشی از آن نیز در فهرست های خطی کتابخانه ها به دست نیامده است البته به نظر می رسد جامعیت کتاب ارزشمند قرابادین کبیر، سبب این امر باشد و تألیف این کتاب، از اقبال اندیشمندان به کتاب قرابادین صغیر می کاسته است 3 ـ خلاصه الطب مرحوم آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه نقل نموده است که این کتاب، در کتابخانه داخل سرای همایون استانبول موجود می باشد آن مرحوم احتمال آن را داده که این کتاب همان کتاب خلاصه الحکمه باشد البته گزارش مرحوم آقابزرگ بر اساس فهرست تنظیم یافته آن کتابخانه است، نه دریافت های مشاهداتی ظاهراً عقیلی به غیر از کتاب ارزشمند خلاصه الحکمه، کتابی با نام خلاصه الطب داشته است و علی رغم آن که اسم این کتاب در کتب مختلف آمده است، اثری از آن نیست احتمال آن می رود که خلاصه الطب، خلاصه ای از کتاب ارزشمند خلاصه الحکمه باشد که بعدها با توجه به تفصیل و اهمیت خلاصه الحکمه، این کتاب به دست فراموشی سپرده شد 4 ـ زبده النکات فی شرح الکلیات این کتاب، که شرح قانونچه چغمینی است، در فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی به چشم می خورد البته به نظر می رسد مؤلف باید محمدحسین یا حسین بن محمدهادی علوی باشد هرچند با توجه به تاریخ کتابت به نظر می رسد این کتاب تألیف عقیلی موردنظر ما نباشد، زیرا عقیلی کتاب معالجات را بعد از سال 1195 هـ ق، که سال تألیف کتاب ارزنده خلاصه الحکمه است، تألیف کرده است یعنی 71 سال بعد از تاریخ کتابت کتاب زبده النکات فی شرح الکلیات احتمال می رود این کتاب تألیف پدر عقیلی یعنی محمدهادی باشد، بنابر این نام مؤلف باید این گونه ضبط گردد ابوالحسین محمدهادی علوی شیرازی 5 ـ رساله ای در باب طحال اطفال گزارش این کتاب بنابر نقل عقیلی در کتاب خلاصه الحکمه است وی در این کتاب چنین می نگارد مؤلف رساله ای علی حده در این مرض نوشته و هم چنین در معالجه طحال ایشان البته امروزه این کتاب در دسترس نیست 6 ـ رساله حجامت عقیلی در کتاب خلاصه الحکمه به رساله ای در این باب که از تألیفات خود اوست، اشاره می کند متأسفانه این رساله به دست ما نرسیده است 7 ـ رساله ای در باب حصبه و جدری و حمیقا نام این رساله بنابر تصریح عقیلی در کتاب قرابادین کبیر و کتاب خلاصه الحکمه آمده است 9 ـ رساله عرق مدنی گزارش این رساله در کتاب قرابادین به چشم می خورد 10 ـ رساله ای در باب جنین نام این رساله در کتاب خلاصه الحکمه به چشم می خورد 12 ـ کتابی درباره معالجه ذات الریه اطفال عقیلی در کتاب خلاصه الحکمه بدین کتاب اشاره نموده است 13 ـ معالجات این کتاب بخشی از موسوعه مفصل مجمع الجوامع است که عقیلی دراین باره می گوید اما بعد می گوید بنده خاطی محتاج به رحمت ربه الغنی محمدحسین ابن المرحوم المبرور محمدهادی العلوی العقیلی که چون از تألیف فن کلیات مسمّی به خلاصه الحکمه و مفردات مسمّی به مخزن الأدویه و مرکبات مسمّی به ذخائر الترکیب از کتاب مجمع الجوامع ـ بعون الله تعالی و لطفه ـ فارغ گردید، حال شروع نمود به تألیف معالجات امراض مختصه از سر تا قدم در ضمن دوازده مقاله با توجه به این سخن و این که عقیلی خود نگاشته که سال 1195 هـ ق به تألیف کتاب خلاصه الحکمه پرداخته است، باید گفت تألیف کتاب معالجات بعد از سال 1195 هجری است؛ هرچند مؤلف، خود در این باره تصریحی نکرده است این کتاب بنابر تصریح مؤلف، مشتمل بر دوازده مقاله است هر مقاله از این کتاب مشتمل بر چند فصل است فصول کتاب نیز خود به چندین باب تقسیم می شود 14 ـ معالجات (عربی) عقیلی قبل از تألیف چهار کتاب مشهور خود، یعنی مخزن الأدویه، قرابادین، خلاصه الحکمه و معالجات، دست به تألیف کتابی در باب معالجات به زبان عربی زده بوده که این کار بنا به عللی، که ما نیز به درستی از آن اطلاع نداریم، ناتمام مانده است عقیلی سال تألیف این کتاب را سال 1183 هـ ق ذکر کرده است متأسفانه از این کتاب نیز امروزه گزارشی به دست ما نرسیده است 15 ـ ذخائر التراکیب یا قرابادین کبیر این کتاب، اولین کتابی است که عقیلی از مجموعه بزرگ جوامع الجامع، نگاشته است عقیلی در مقدمه کتاب خلاصه الحکمه، ساختار قرابادین را این چنین ترسیم می کند و آن کتاب را بدین نسق و آن کتاب را که اولاً بعض ادویه مفرده که اصل و عمود اند در بعض مرکبات و آن مرکبات به نام آن ها مشهوراند با بیان طبیعت و خواص و منافع و مقدار شربت و مضارّ و إصلاح ذکر نماید، و در ذیل هریک تراکیب موسومه بدان را و ثانیاً در ضمن جابجا نیز مرکباتی که هریک موسوم به اسمی خاص اند ـ نه به اسم دوایی خاص ـ معین ـ برای آن که تامّ و جامع باشد و احتیاج به کتابی دیگر نیفتد از قرابادینات و همگی به ترتیب حروف تهجی برای سهولت اخذ و تلقی قرار داده ام و در ضمن کتب و ابواب و فصول و خاتمه می باشددر حقیقت، قرابادین عقیلی دنباله نوشتار مرحوم علوی خان نیست بلکه این قرابادین، کتاب مستقلی است؛ هرچند عقیلی در این کتاب از نوشتار علوی خان استفاده های فراوان کرده است قرابادین کبیر، بزرگترین قرابادین نوشته شده موجود تا حال حاضر می باشد این کتاب از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است که توجه این خصوصیات، اهمیت این کتاب را برای ما مشخص می سازد هرکس به کتاب قرابادین مراجعه نماید با اشخاص زیادی روبه رو می شود که عقیلی در این کتاب از آن ها مطالب فراوانی نقل می کند این نقل قول ها، گاه از روی نوشتار آن ها بوده که به دست عقیلی رسیده است و گاه به منبع آن اشاره نکرده است این مطلب نشان گر آن است که عقیلی در تألیف این کتاب از تجربیات افراد فراوان استفاده نموده است و هم چنین در نگارش قرابادین، کتابخانه بزرگی از تألیفات حکمای سابق در اختیار داشته است از سرنوشت بسیاری از این کتب امروز اطلاع دقیقی نداریم اهمیت قرابادین در این است که این کتاب، با توجه به عدم دسترسی به منابع آن، می تواند ما را به نظریات حکمای گذشته رهنمون باشد و هم چنین با توجه به اطبای فراوانی که در این کتاب نام آن ها به میان آمده، این کتاب می تواند به عنوان تذکره ای جامع در تاریخ طب مورد استفاده دانش پژوهان طب و حکمت قرار گیرد از خصوصیات دیگر قرابادین کبیر این است که عقیلی در این کتاب، اسامی ناآشنایی برای بعضی از داروها ذکر می نماید که در کتب پیشین کمتر به این گونه واژه ها برمی خوریم از جمله این کلمات می توان به این اسامی اشاره کرد ارگچه، اطریه، آثاناسیا، رامهرنات، غفطارقان، دیاقوذا عقیلی در این کتاب و کتب دیگرش به واژه آفرینی و استعمال لغات ناآشنا و یا محلی پرداخته است مثلاً در مورد بیماری ها از اسامی خاصی استفاده کرده که در کتب دیگر یافت نمی شود، مانند ریحک یا کزک 16 ـ مخزن الأدویه و تذکره اولی النهی عقیلی پس از تألیف قرابادین، دست به تألیف این کتاب زده است وی در مقدمه مخزن الأدویه در این باره چنین می گوید و بعد اتمام آن (قرابادین کبیر) ـ بحمدالله و حسن توفیقه ـ باز حسب الأمر آن جناب سامی ـ مدظله العالی ـ متوجه جمع و تألیف کتابی در ادویه مفرده گردید أیضاً به ترتیب حروف تهجی از الف تا یاء در ضمن ابواب و فصول، ملتقط از کتب معتبره متداولهمخزن الأدویه در ابتدا از یک مقدمه تشکیل شده است این مقدمه که به ذکر کلیاتی درباره استفاده از ادویه و خصوصیات کلی آن ها اشاره دارد، مشتمل بر چهارده فصل است پس از مقدمه، عقیلی مفصل ترین بخش کتاب را در 28 باب، یعنی به تعداد حروف الفبا (عربی)، به نگارش درآورده است هر باب به مقتضای تعداد ادویه و نیز حروف دوم آنها به چندین فصل تقسیم شده است عقیلی در خاتمه این کتاب، که 28 باب است، به ذکر اسامی ادویه که در کتاب به صورت پراکنده نقل شده است، می پردازد ابواب خاتمه نیز به مقتضای حرف دوم این ادویه، به چند فصل تقسیم شده است امروزه کتاب مخزن الأدویه یکی از مفصل ترین و مشهورترین کتاب هایی است که در این باره در دسترس دانشجویان این رشته قرار دارد 17 ـ خلاصه الحکمه عقیلی پس از اتمام مخزن الأدویه، دست به تألیف کتابی درباره کلیات علم پزشکی زد این کتاب سوّمین کتاب از موسوعه ارزشمند مجمع الجوامع است مقدمه کتاب، که متضمن چهار فصل می باشد، در بیان تعریف علم طب، هدف، موضوع و شرف آن و بیان سخنانی به عنوان وصیت و نصیحت در آداب طبیب و بیمار است مقاله اول این کتاب مشتمل بر چهار رکن است و در این مقاله مؤلف به بیان امور نظری و تئوری می پردازد رکن اول این مقاله مشتمل بر یک مفتاح و هفت فصل، رکن دوم مشتمل بر یازده فصل، رکن سوم متضمن چهار فصل و رکن پنجم در برگیرنده پنج باب است مقاله دوم که در آن به بیان امور عملی پرداخته شده، مشتمل بر دو فن است در فن اول در ضمن شانزده فصل، اموری درباره حفظ صحت بیان شده است و در فن دوم، معالجات و دستورالعمل هایی به عنوان کلی ذکر شده است؛ این فن شامل سه فصل است بخش آخر که به عنوان خاتمه در این کتاب ذکر گردیده در برگیرنده عناوینی است که از آن ها به تدبیر تعبیر می شود البته در تمامی کتب کلیات از زمان بوعلی به بعد این بخش به چشم می خورد، اما هیچ یک از نویسندگان به تفصیل و دقت عقیلی در تدابیر ننوشته است، مخصوصاً در فصل تدبیر حبلی و مرضعه آن چنان توضیحات مفصلی درباره زنان حامله و شیرده بیان کرده که خود می تواند به عنوان کتابی جداگانه چاپ شود هم چنین است فصل تدابیر مسافران و فصل تدبیر اطفال و فضل تدبیر مشایخ که حقاً هر کدام کتابی کامل در موضوع خود است، مثلاً آنچه از بیماری اطفال در خلاصه الحکمه آمده است مفصل ترین بحث بیماری اطفال است که تا به حال به دست ما رسیده و هیچ کدام از کتب تا این حد مبسوط در بیماری اطفال بحث نکرده اند البته به غیر از این قسمت، این کتاب مفصل ترین کتاب در زمینه کلیات طب می باشد و از نظر حجم مطالب در باب کلیات طب فقط کتاب تحفه سعدیه شرح قانون بوعلی تألیف قطب الدین شیرازی است که با آن برابری می کند وگرنه در بین کتب فارسی تا به حال کتابی به این حجم در باب کلیات نگاشته نشده است شاخصه های علمی و اخلاقی عقیلی عقیلی شخصی بوده که در خانواده علم و طبابت پرورش یافته و نزد بهترین اساتید طب کسب فیض نموده است علاوه بر آن از تجربیات شخصی چون میر محمدهاشم معتمد الملوک بهره جسته و از فنون طب هندی نیز آگاهی داشته است و در گوشه کنار کتاب هایش مکرراً به آن ها اشاره می کند علاوه بر این ذکر بیش از 100 طبیب نامی و نقل قول از آن ها از حکمای یونان گرفته تا عرب و فارس از قدیمی ترین آن ها اسقلینوس تا اطبای معاصر خود مانند حکیم اکبر ارزانی و ذکر بیش از 40 کتاب طبی مشهور، حاکی از کوشش و تتبع مؤلف در علم طب و اهمیت تألیف کتاب دارد مؤلف تنها از اطباء گذشته مطالب را نقل قول نکرده، بلکه در بعضی موارد، به آن ها اشکال گرفته و نظریه آن ها را رد کرده است؛ مانند رد نظرات داود انطاکی در باب حقنه کتب عقیلی از دو خصوصیتِ تتبع و تحقیق برخوردار است این سخن نیازمند هیچ توضیحی نیست، بلکه هر که به کتاب های او نظری اجمالی بیندازد از این دو خصیصه آگاه می شود؛ در میان کتب او که به دست ما رسیده است، قرابادین کبیر بیشتر نشاندهنده خصوصیت تتبع و کتاب خلاصه الحکمه بیشتر بیانگر خصوصیت تحقیق اوست عقیلی خود نیز تصریح کرده است که تنها به تقلید گذشتگان نپرداخته و هدف او جمع آوری مجموعه ای مفصل نبوده، که البته این امر نیز عملی ارزشمند است، بلکه او سخنانی را نقل می کند که حقیقت آن به تجربه و تحقیق برای آن به اثبات رسیده باشد با توجه به این خصوصیات، او گاه سخنان حکیمان گذشته را در بوته نقد قرار می دهد مثلاً در مبحث قاروره در نقد سخنان قرشی پس از نقل کلام شیخ الرئیس برداشت قرشی را رد کرده و آن را نقد می کند و چنین نگاشته و اعتراضی که شارح نموده بر او که گفته سواد بول محمود نیست جمیع اشخاص و أسنان را و مخصوص به مشایخ و نسوان نیست مگر بحرانی آن که محمود است همه را, غیر واقع است مراد او رحمه الله را خوب نیافته و یا بر گفته ملا نفیس کرمانی در مبحث حقنه اشکال می کند او در عین نقد سخنان بزرگان، جانب ادب را نیز رعایت می کند و گاه از آن ها با القابی شایسته تعبیر می کند عقیلی از علوم زمانه خود نیز آگاهی داشته و هم چنین از طب و روند آن در ممالک دیگر بی خبر نبوده است؛ مثلاً در مبحث کتاب خلاصه الحکمه به اطبای مسیحی که از عرقیات و املاح و جوهر و روغن مستخرج از ادویه استفاده می کردند، اشاره می کند او در کتاب قرابادین کبیر این ملل را به طایفه نصاری یاد کرده است و تحت عنوان ادویه جدیده و طرق استعمال آن ها راجع به احوال عجیب آنان سخنانی ایراد می کند و در جایی می گوید که این ملت نصاری ادویه تازه ای کشف کرده اند که بعضی از آن ها مانند شجره النبی (کاسکار سگاردا) و عشبه مغربی و چوب چینی و زردچوبه و چلاپا و عصاره ریوند و چای ختایی و دارچینی و بادیان ختایی و ساگودانه و نارگیل دریایی و گنه گنه در دنیای پزشکی شهرت بسیار دارد و امر دیگر قابل توجه این است که وی بعضی از طرق معالجه اطبای فرنگ را نیز زیر بحث آورده است از جمله آن طریقه، انتقال خون است که در مخزن الادویه فارسی در ذکر باب دم، درج شده است او درباره افعال و خواص این ادویه جدید مقاله ای جامع و سودمند نوشته که لطف الله مولوی افندی چلبی آن را از ترکی به عربی برگردانده است از او در میانه انبوه کتاب های بر جای مانده اش نظریات جدید و گاه ابتکاری به چشم می خورد مثلاً در کتاب خلاصه الحکمه به حرکت لب های جنین اشاره کرده است، در حالی که اگر کسی از طب جدید و کشفیات آن آگاهی داشته باشد می داند که این مطلب از کشفیات طب جدید شمرده می شود هم چنین وی در همین کتاب، سخن از سنگ کلیه، در اطفال می گوید، در حالی که امروزه نیز این سخن شگفتی آفرین است با این حال حکیم محمدحسین عقیلی بسیار متواضع است؛ مراجعه به مقدمه کتب او ما را از سخن دیگر بی نیاز می سازد، در متن کتاب نیز گاه از خود با تعابیری یاد می کند که نشانگر روح تواضع و مردانگی در اوست؛ مثلاً در مباحثی از خلاصه الحکمه از خود چنین تعبیر می کند راقم هیچ مدان، احقر العبادعلاوه بر این عقیلی شخصی متعبد به شرع و متخلق به اخلاق اسلامی است ولایت مداری نیز در کلام و نوشتار عقیلی به صورتی ظاهر جلوه گر است او ولایت ائمه اطهار ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ و تبعیت و ولاء ایشان را در فراگیری دانش طب ضروری می داند آنچه عقیلی بر آن اصرار دارد امروزه نیز می تواند در ابتدای دانش آموزی به عنوان اصلی اساسی مورد توجه قرار گیرد که طب را میزان شرع قرار ندهند، شرع را میزان طب قرار دهند. منابع: مقاله خلاصه الحکمه، مخزن الأدویه، قرابادین لبکی، قرابادین کبیر، ترجمه قانونچه، معالجات، الذریعه از اساتید عقیلی میتوان پدرش محمد هادی عقیلی، علویخان و میر محمدعلی حسینی را نام برد. وی علاوه بر مهارتی که در طب داشت، از علوم دیگر نیز بیبهره نبوده و آنچه از نوشتههایش بهدست میآید نشانة آشنایی او با علومی از جمله منطق، اصول، حدیث، عرفان، تفسیر، شعر و . . . میباشد. کتابهای برجامانده از عقیلی، شاید از مفصلترین کتب طبی برجامانده باشد. مهمترین اثر او مجمع الجوامع است که خود شامل قرابادین کبیر، مخزن الادویه و خلاصة الحکمة میباشد. خلاصهالحکمه شامل یک دوره کامل طب نظری و عملی، مخزنالادویه حاوی مفردات دارویی و قرابادین کبیر شامل داروهای ترکیبی و نحوه تهیه آنها. از آثار دیگر او میتوان معالجات عقیلی، رسالهای در باب طحال اطفال، رسالة حجامت، رساله در باب حصبه و جدری و حمیقا، رسالة عرق مدنی، رسالهای در باب جنین، خلاصة الطب و زبدۀ النکات فی شرح الکلیات را نام برد که غیر از مجمع الجوامع، خلاصة الطب و زبدۀ النکات سایر کتب امروزه در دسترس نیستند.و زبدۀ النکات فی شرح الکلیات نیز بیشتر به نظر میرسد که تألیف پدر عقیلی باشد.
این نرم افزار با اقتباس از کتاب خطی مرجع قرابادین کبیر عقیلی خراسانی با علم به ماهیت و خواص ادویه مفرده و مرکبه که در حوزه علم داروگیاهشناسی قرار میگیرد. داروگیاهشناسی شناخت ادویه یا داروهای گیاهی است. در این دانش، ادویه به دو بخش ادویه مفرد و ادویه مرکب یا قرابادین تقسیم میشود. شناخت و ترکیب قرابادین یا اقراباذین یا قراباذین از دانشهای وابسته به داروشناسی یا صیدنه است.
روند رو به رشد طب سنتی و مکمل در جهان
طب سنتی از قدیمیترین شیوههای درمانی در جوامع بشری است که خیلی پیشتر از طب مدرن مورد استفاده ملل مختلف بوده و رشد و نمو خود را مدیون سنت، فرهنگ و آداب و رسوم ملل مختلف است.
اگر چه طب مدرن نیز به طور بسیار گستردهای رشد و نمو داشته اما طب سنتی هنوز در بسیاری از کشورها جایگاه خود را حفظ کرده است.
طب سنتی در چند دهه اخیر رشد فزایندهایی داشته است. مردم بسیاری از کشورها امروزه به دنبال یافتن شیوههایی از درمانهای طبیعی هستند تا علاوه بر درمان بیماریهایشان، عاملی برای پیشگیری از ابتلا به بیماریها باشد. رشد تقاضا در این زمینه چه از طرف مردم، چه صنایع نشان دهنده جایگاه قابل ملاحظهٔ طب سنتی در عرصه بهداشت و درمان است، که توجه و حمایت بیشتر دولتمردان و جوامع علمی- دانشگاهی را به خود معطوف داشته است.
طب سنتی دانش و مهارت حفظ سلامتی به شیوهای کل انگارانه است، این شیوه ریشه در تئوریهای بومی و قومی، اعتقادات و باورها و تجربهٔ ملتها دارد که نسل به نسل تا به امروز منتشر شده و به ما رسیده است.
طب سنتی شامل مجموعهای از شیوههایی است که به حفظ سلامتی و درمان بیماریها میانجامد و رابطهٔ تناتنگی با گیاهان، حیوانات، مواد معدنی و تکنیکهای فیزیکی دارد.
طب سنتی در جوامع در حال توسعه از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار است و روند رشد آن در کشورهای توسعه یافتهٔ صنعتی بسیار سریع است:
▪ چین، در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد کل گیاهان دارویی مورد مصرف مردم جهان را تولید میکند.
▪ در گینه، نیجریه و زامبیا درمان ۶۰ درصد از کودکان مبتلا به مالاریا از طریق داروهای گیاهی صورت میگیرد.
ز در اروپا، آمریکای شمالی و دیگر کشورهای صنعتی، بالغ بر ۵۰ درصد مردم از درمانهای مکمل و جایگزین، حداقل یکبار استفاده کردهاند.
▪ در سانفرانسیسکو، لندن و آفریقای جنوبی، ۷۵ درصد مبتلایان به ویروس HIV ، از طب سنتی و طب مکمل و جایگزین برای درمان استفاده میکنند.
▪ ۷۰ درصد جمعیت کانادا از درمانهای مکمل حداقل یکبار برای درمان استفاده کردهاند.
▪ در آلمان ۹۰ درصد جمعیت از درمانهای طبیعی استفاده میکنند و تعداد متخصصان و پزشکانی که آموزشهای مرتبط با طب سنتی و درمانهای طبیعی را گذراندهاند در سالهای ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ بالغ بر ۱۰ هزار و ۸۰۰ نفر بوده است.
▪ ۱۵۸ میلیون نفر از جمعیت بزرگسال آمریکا از طب مکمل بهرهبردهاند. بودجهای که در سال ۲۰۰۰ در این کشور صرف درمانهای طبیعی و طب مکمل شده قریب به ۱۷ بیلیون دلار آمریکا بوده است.
▪ دولت انگلیس برای طب سنتی و طب مکمل، سالانه در حدود ۲۳۰ میلیون دلار هزینه میکند.
بطور کلی بازار جهانی سالانه بالغ بر ۶۰ بیلیون دلار صرف داد و ستد داروهای گیاهی، گیاهان دارویی و درمانهای طبیعی میکند.
● ایمنی و تاثیرگذاری
شواهد علمی مرتبط به آزمایشهای بالینی که بهطور تصادفی توسط کارشناسان انتخاب شده، نشان میدهد که ایمنی و سودمندی طب سوزنی و مصرف داروهای گیاهی و همینطور درمانهایی که نیازمند به مهارت یدیاند، ثابت شدهاند اما اثبات ایمنی و سودمندی برخی گیاهان دارویی و شیوههای درمانی، مستلزم صرف زمان و هزینه بیشتری است.
عدم کنترل و استفاده نابجا از طب سنتی و شیوههای متنوع آن اثرات سوء و خطرناکی را به همراه خواهد داشت. به عنوان مثال گیاه Ephedra در چین برای درمان تنگی نفس مورد استفاده دارد، اما در آمریکا این گیاه به عنوان دارویی رژیمی مورد استفاده بیماران قرار میگیرد و مصرف بیشاز اندازه آن موجب حملات قلبی، سکته و مرگ میشود.
نمونهٔ دیگر این بیاحتیاطی در بلژیک رویداد. بهطوری که بر اثر مصرف گیاه نامناسب برای درمان لاغری، ۷۰ نفر نیازمند پیوند کلیه و یا دیالیز شدند.
علاوه بر ایمنی گیاهان دارویی، معضل دیگر، مربوط به سودهای بسیار کلانی است که بازار گرم خرید و فروش داروهای گیاهی و گیاهان دارویی نسیب سرمایهگذاران میکند. این سودهای کلان خود تهدیدی بزرگ برای جوامع بهخصوص مصرفکنندهها، محسوب میشود چرا که باعث طمع سرمایهگذاران و برداشتهای زودهنگام محصولات گیاهی و گیاهان دارویی خواهد شد. این امر علاوه بر کاهش اثربخشی و سودمندی گیاهان دارویی، موجبات انقراض و از بین رفتن گونههای مختلف گیاهی را فراهم میآورد.
● شیوهها و محصولات آزموده شده
▪ ماده اولیه ۲۵ درصد داروهای مدرن (شیمیایی) از گیاهان دارویی که بهصورت سنتی مورد استفاده قرار میگیرند، تهیه میشود.
▪ طب سنتی تاثیرات قابل توجهای را در تسکین درد بعد از جراحیها، کاهش حالت تهوع بانوان باردار، تسکین و کاهش حالت تهوع و استفراغ بیمارانی که تحت شیمیدرمانی قرار گرفتهاند به اثبات رسانده است.
▪ یکی از شیوههای درمانهای طبیعی، یوگا، باعث کاهش تنگی نفس (آسم) میشود. و تکنیکهای تای چی Tai Ji ترس افراد سالخورده را از افتادن، به طور قابل ملاحظهای از بین میبرد.
علاوهبر این طب سنتی قادر است بیماریهای مسری و عفونی را نیز تحت کنترل خود درآورد. بهعنوان مثال گیاه دارویی آنواآرتمیسیا در چین به عنوان یکی از موثرترین مواد برای از بین بردن مالاریا است و سالانه مانع از مرگ یک میلیون بیمار مبتلا به مالاریا میشود که اغلب آنها را کودکان تشکیل میدهند. همچنین تحقیقات دانشمندان آفریقای جنوبی بر روی گیاه Sutherlardia Microphylla اثرات موثر این گیاه را بر افزایش انرژی، اشتها و ظاهر بیماران مبتلا به ایدز داشته است.
● تلاشهای WHO به منظور توسعهٔ ایمنی و اثربخشی طب سنتی
سازمان بهداشت جهانی، استراتژی جامع خود را در مورد طب سنتی برای اولین بار در سال ۲۰۰۲▪ به جهانیان ارائه داد. این استراتژی برای همیاری و مساعدت با کشورهای مختلف در زمینه ارتقای سطح کیفی و کمی طب سنتی طراحی شده است.
۱) توسعه سیاستها و خطمشی دولتها برای ارزیابی و نظامندکردن طب سنتی و شیوههای متنوع طب مکمل و جایگزین.
۲) تضمین قابلیت و خاصیت طب سنتی و درمانهای مکمل و جایگزین بخصوص گیاهان دارویی
۳) شفاف سازی مفهوم «درمانشناسی» در طب سنتی و درمانهای مکمل و جایگزین برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان این نوع داروها.
۴) و در نهایت جمعآوری اطلاعات مربوط به طب سنتی و درمانهای وابسته به آن.
در حال حاضر، سازمان بهداشت جهانی از مطالعات و تحقیقات بالینی ضدمالاریا در ۳ کشور آفریقایی حمایت میکند. این تحقیقات نتایح بسیار روشنی در مورد پتانسیلهای گیاهان بر علیه مالاریا به دست دادهاند.
همکاریهای دیگر این سازمان، در کشورهای بورکینافاسو، کنگو، گینه، مالی، نیجریه، کنیا، اوگاندا و زیمباوه در حال اجراست. در این مناطق تحقیقاتی در مورد تاثیر گیاهان بر درمان ایدز، مالاریا، کمخونی (سلولهای داسی شکل) و دیابت صورت میگیرد.
در سال ۲۰۰۳ این سازمان حمایتهایی را در مورد تسهیل فرایند توسعه و معرفی طبسنتی و درمانهای مکمل بهوسیله دورههای تحصیلی در فلیپین فراهم کرد. و تعلیم و تربیت فروشندگان محصولات طبسنتی و داروهای مکمل را در سه کشور چین، مغولستان و ویتنام در دستور کار خود قرار داده است.
● الویتها در توسعه و ترفیع جایگاه طب سنتی
بیش از یکسوم جمعیت کشورهای درحال توسعه گرفتار کمبود داروهای حیاتی و ضروری برای درمان بیماریهایشان هستند. فراهم کردن بستری مناسب برای ایجاد امنیت و سودمندی طبسنتی و درمانهای طبیعی باعث سهولت دسترسی مردم به درمانهای طبیعی و حفظ و برابری سلامتی برای عموم مردم جهان است.
در حالیکه چین، کره و ویتنام، تمامی ظرفیتهای طب سنتی را در سیستم درمانی خود نهادینه کردهاند، متاسفانه بسیاری از کشورها هنوز در حال جمعآوری شواهدی برای استاندارد بودن این نوع از درمان در جهان هستند.
نویسنده: آمنه فرخی
طرز تهیه چای ( دمنوش) سنتی ایرانی: بعد از مخلوط کردن، مواد را روی حرارت کم قرار دهید تا به نقطه جوش برسد، سپس قوری را روی حرارت غیر مستقیم( کتری یا سماور) قرار داده، 15 دقیقه دم بکشد، صاف نموده و مصرف کنید.
توجه: دمنوش هرچه بیشتر دم بکشد، بهتر است. دمنوش بعد از دم کشیدن به مدت طولانی (چند روز) قابل مصرف است. کتری یا قوری بایستی مسی یا رویی باشد.
۱- دمنوش گل گاو زبان و سنبل طیب:
مواد:گل گاو زبان(4 قاشق مرباخوری)، سنبل طیب(1 قاشق مرباخوری)، لیمو عمانی(1عدد)، آب سرد(2لیوان)، مقداری نبات.
خواص : طبیعت گرم و تر،آرام بخش اعصاب، خواب آور، رفع سردردهای عصبی، رفع دردهای کلیوی، ضد سودا و صفرا ، ضد قولنج و اسپاسم، ضد تشنج و صرع، تقویت قوه باء.
۲- دمنوش بهلیمو و زیرفون:
مواد: بهلیمو( 1قاشق مرباخوری)،زیرفون(1قاشق غذاخوری)، آب سرد(2لیوان) ، مقداری نبات.
خواص: طبیعت گرم، ضد سرماخوردگی، ضد ناراحتی عصبی، ضد تشنج، ضد نقرس، ضد سیاتیک، ضد غلظت خون، ضد رماتیسم، خوابآور شب، ضد میگرن، آرام بخش، ضد طپش قلب، ضد سردرد، تقویت حافظه، تقویت معده، ضد آسم، پایین آورنده فشار خون، ضد اسهال، شستشو دهنده کلیه.
۳- دمنوش بادرنجبویه و زیرفون: مواد: بادرنجبویه(1 قاشق مرباخوری)، زیرفون(1قاشق غذاخوری)،آب سرد( 2لیوان)، مقداری نبات.
خواص: طبیعت خیلی گرم، در بعضی مزاجها بالا برنده قوی فشار خون، مقوی قلب و اعصاب، خونساز، تقویت کننده سلولهای مغزی، فوقالعاده آرامبخش است، مقوی مغز، ضد صدای گوش، خوابآور، نشاط آور، ضد بیماریهای کلیه، ضد خوابهای وحشتناک، ضد بوی دهان.
۴- دمنوش بابونه:
مواد: بابونه( 1قاشق غذاخوری)، آب سرد( 2لیوان)، مقداری نبات.
خواص: طبیعت معتدل و دیم آن گرم و خشک، آرام بخش اعصاب، تقویت معده و روده، ضد تب، ضد انگل، ضد یبوست، مقوی اعصاب و مغز، اشتهاء آور، ضد بلغم وصفرا، شستشو دهنده بسیار قوی کلیهها.
۵- دمنوش بهلیمو:
مواد: بهلیمو( 1قاشق غذاخوری)، آب سرد( 2لیوان)، مقداری نبات.
خواص: طبیعت گرم، خوابآور شب، آرام بخش، ضد میگرن، ضد سردرد، ضد طپش قلب، تقویت حافظه، ضد نفخ، تقویت معده، ضد آسم.
۶- دمنوش دارچین:
مواد: دارچین( چند قلم آسیاب نشده)، آب سرد( 2لیوان)، مقداری نبات.
خواص: طبیعت گرم و خشک، محرک اعصاب، شستشو دهنده کلیه، دفع رطوبت اخلاط رطوبتی، مفرح، تقویت قوه باء، ضد پا دردهای رطوبتی، اشتها آور، ضد دلهره، ضد بوی دهان، تقویت کبد و معده (تاثیر آن تا 15 سال در بدن میماند).
۷- دمنوش زنجبیل:
مواد: زنجبیل کوبیده( 1قاشق مرباخوری)، آب سرد( 2لیوان)، مقداری نبات.
خواص: طبیعت گرم و خشک، بالابرنده فوری فشار خون، ضد ضعف اعصاب، تقویت حافظه، ضد رطوبت مزاج، ضد بلغم و صفرا، خونساز، ضد درد مفاصل، تقویت قوه باء، مقوی جهاز هاضمه، ضد سم غذایی، مقوی معده، مسکن، مقوی قوای رئیسه بدن،تنظیم ادرار.
ادامه مطلب: http://www.tebbehirani.blogfa.com/cat-13.aspx
قرابادین
علم به ماهیت و خواص ادویه مفرده و مرکبه که در حوزه علم داروگیاهشناسی قرار میگیرد. داروگیاهشناسی شناخت ادویه یا داروهای گیاهی است. در این دانش، ادویه به دو بخش ادویه مفرد و ادویه مرکب یا قرابادین تقسیم میشود. شناخت و ترکیب قرابادین یا اقراباذین یا قراباذین از دانشهای وابسته به داروشناسی یا صیدنه است.
قرابادین از ریشه سریانی gra¦fidion به معنای رساله مختصر است. این دانش به ترکیب داروهای مفرد با یکدیگر میپردازد. به کتابهایی که درباره شناخت داروها و ترکیبات آنها نوشته میشود نیز «قرابادین» میگویند. پزشکان مسلمان در داروگیاهشناسی و داروسازی از طب یونانی و به ویژه آثار جالینوس بسیار تأثیر گرفتند.
در این مقاله نخست به کتب و رسالاتی میپردازیم که درباره دانش قرابادین نوشته شدهاند و درباره نویسندگان مهم هر کدام نیز شرحی میدهیم. برخی از این کتابها به نام قراباذین یا اقراباذین مشهورند و تعدادی نیز با نامی دیگر نامگذاری شدهاند که درباره فن قراباذین هستند. همچنین کتابهایی که مأخذ علم طب هستند و به فن داروسازی نیز پرداختهاند معرفی میشوند.
√ قراباذین تألیف شاپور بن سهل گندیشاپوری: این اثر نخستین اثری است که به قراباذین مشهور بوده است. کتاب 22 باب دارد و تا سده ششم هجری، که کتاب معروف ابن تلمیذ تألیف شد، بسیار مورد استناد بوده است.
√ قراباذین اثر امینالدوله بن تلمیذ. این کتاب در قرن ششم هجری تألیف شد و کتاب مشهور شاپور بن سهل را از رونق انداخت .
√ قراباذین اثر موسی بن عازار یهودی که آن را برای خلیفه فاطمی نگاشت.
√ قرابادین از ماسویه ماردینی، که فارماکوپه این اثر را به لاتینی برگرداند و کتابی طبی دارویی بر اساس آن نوشت.
√ قرابادین اعظم تألیف حکیم محمد اعظمخان (چاپ شده در 1315 ق در دهلی).
√ قرابادین اعظم و اکمل اثر جلالالدین امردهی که به شیوه الفبایی تنظیم شده است (چاپ دهلی، 1315 ق).
√ قرابادین جلالی تألیف جلالالدین امردهی (چاپ لکنهو، 1302 ق).
√ قراباذین ذکایی از ذکاءالله خان بن اسحاق بن اسماعیل خاقانی مشهور به الدیار الدهلی محمد بقاخان (چاپ دهلی، 1302 ق).
√ قرابادین سلطانی از حکیم میرزا احمد (چاپ هند، 1893م).
√ قرابادین شفایی تألیف مظفر محمدالحسینی معروف به حکیم شفایی (متوفی 963 ق). آنژدوسن ژوزف این کتاب را به نام فارما کوئپاپریسکا به لاتینی ترجمه و در سال 1681 م در تولوز منتشر کرد.
√ قرابادین صالحی اثر محمد صالح بن هروی قاینی. نام دیگر کتاب تحفهالصالحین است که در 1284 ق در تهران منتشر شد.
√ قرابادین قادری از حکیم محمداکبر حاجی محمد قصیم معروف به شاه ارزانی است. این کتاب در سال 1126 ق تألیف شد. در آن شاه ارزانی برای هر بیماری دارویی ترکیبی توصیه کرده است (چاپ لکهنو، 1914م).
√ قرابادین کبیر یا مجمع الجوامع و ذخائر الترکیب، تألیف سید محمد حسینخان عقیلی علوی خراسانی (چاپ کلکته، 1275 ق).
√ اقرابادین همدرد از حکیم حاجی عبدالحمید دهلوی (چاپ کراچی، 1968 م).
√ اقراباذین فی علم طب الخیل از نویسندهای نامشخص در قرن هفتم هجری. این کتاب درباره بیماریها و درمان اسبهای اصیل با داروهای ترکیبی است.
√ الاîقراباذین تألیف ابن سرابیون به روایت الحاوی و الصیدنه.
√ کتاب الاقراباذین الکبیر اثر شاپور بن سهل که درباره پادزهرهاست.
√ اقراباذین از ابونصر بن ابی زید صحاربخت به روایت کتاب الصیدنه از بیرونی.
√ کتاب الاîقراباذین یا کتاب الاîقراباذین الکبیر از محمد بن زکریای رازی. این اثر مشتمل بر 62 باب است. رازی با آزمایش داروها و مواد، میراثی برای دیگر پژوهشگران طب باقی گذاشته است.
√ کتاب الاîقراباذین تألیف ابوالحسن سهلان بن عثمان.
√ ترکیب الادویه اثر جالینوس و ترجمه سریانی حنین بن اسحاق. حبیش بن حسن اعسم این اثر را به عربی برگرداند.
√ الدستور البیمارستانی، از ابوالفضل بن ابیالبیان اسرائیلی در شام و عراق.
√ اصول ترکیب الادویه و قوانین ترکیب الادویه القلبیه تألیف ابوحامد نجیبالدین سمرقندی (متوفی 681 ق).
√ ما لا یسمع الطبیب اثر یوسف بن اسماعیل خویی معروف به ابنالکبیر. این کتاب در 711 ق درباره ادویه مفرد و مرکب و به عربی نوشته شده است.
√ اختیارات بدیعی تألیف علی بن حسین انصاری معروف به زینالدین عطار درباره داروهای مفرد و قرابادین به فارسی. این کتاب در 770 ق به نام شاهزاده بدیعالجمال در دو مقاله تألیف شده است.
√ میزان الطب اثر میر محمد ارزانی که در سه مقاله و درباره داروهای مفرد و مرکب، بیماریها و درمانشان نگاشته شده است.
√ مجربات الاکبر تألیف میر محمد ارزانی در چند باب و درباره داروهای قرابادین.
√ جامع الجوامع از کمالالدین گیلانی از پزشکان دوران شاه عباس صفوی. این کتاب در 40 فایده و درباره انواع داروهای مفرد و مرکب نگاشته شده است. نویسنده طریقه استفاده از هر کدام را نیز بیان کرده است.
√ تحفه المؤمنین تألیف حکیم محمد مؤمن حسینی تنکابی، معروف به حکیم مؤمن، پزشک معاصر شاه سلیمان صفوی، که درباره شناخت داروهای مفرد و قراباذین است.
√ الصیدنه فی الطب اثر ابوریحان بیرونی که به داروهای ترکیبی و مفرد در طبابت میپردازد. این کتاب از مآخذ مهم داروشناسی پزشکی به شمار میآید.
√ کتاب فی صنعه الادویه المرکبه المختاره المتعمد علیها فی العلاج و المارستان تألیف شاپور بن سهل و در 25 باب.
√ التریاق اثر ابن سرابیون. وی در این کتاب روش ساخت معجونهایی را آورده است که در نسخه لاتینی آن معجونهای برزویه نامیده شده است. این نام لاتینی حکایت از تأثیرپذیری ابن سرابیون از برزویه طبیب دارد.
√ کتاب فی اسرار الادویه المرکبه از حنین بن اسحاق.
√ کتاب ترکیب الادویه تألیف احمد بن ابی اشعث فارسی.
√ رساله ادویه مرکبه از ابوبکر عبیدالله بن ابی الفرج معروف به ابن المارستانیه.
√ ترکیب ادویه مرکبه تألیف حبیش بن حسن اعسم دمشقی.
√ طب الملکی تألیف علی بن عباس مجوسی اهوازی. مقاله دهم این کتاب مرجع پزشکی سنتی، درباره داروسازی و انواع ادویه است.
√ قانون فی الطب اثر حکیم بوعلی سینا. کتاب پنجم قانون در قراباذین است. کتابی که مشتمل بر یک مقدمه، دو جمله و چند گفتار است. در این کتاب ارزشمند نکاتی مهم به چشم میخورد. شیخ الرئیس خطرهای ناشی از مصرف بیجای داروها را متذکر شده است. وی داروها را نخست بر حیوانات میآزمود. بوعلی داورهایی چون ریواس و کافور را در داروهای ترکیبی به کار میبرد.
√ مفاتیح العلوم اثر خوارزمی، وی در مقاله دوم و باب سوم از فصل ششم به قرابادین میپردازد.
√ ذخیره خوارزمشاهی تألیف سید اسماعیل جرجانی. کتاب دهم این اثر ارزشمند فارسی درباره قراباذین است. این کتاب با این بخش به پایان میرسد.
برای بررسی بیشتر و دقیقتر قرابادین به دو اثر بسیار مهم طبی یعنی مفاتیح العلوم و قانون استناد میکنیم.
در مفاتیح العلوم، خوارزمی در بخش ادویه مرکبه نخست به تریاق اشاره میکند. وی آن را از تیریون یونانی و پادزهری برای برخی سمها میداند. خوارزمی داروهای معجون شده را این گونه نام میبرد. ایارجات (ایاره ها، داروهای مرکب مسهل)، مطبوخات (پختنیها)، حبوب (حبها)، لعموقات (مکیدنیها)، اقراص (قرصها)، جوارشنات (ملیّنها)، اضمده (ضمادها)، اطلیله (مالیدنیها)، ادهنه (روغنها)، اشربه (شربتها)، ربوب (ربها)، انبجات (مرباها) و میبه (داروهای ترکیبی از به و شراب).
وی در ادامه از ادویه مرکب نام میبرد از قبیل، حقن (حقنه ها برای درمان با تنقیه)، شیافات وحمولات و فرزجات (شیاف در مقعد و فرج)، اکحال و ذرورات و برودات (داروی خنکی بخش چشم)، مراهم (مرهمهای جراحات و دملها)، سنونات (داروهای تمیزکننده دندان)، غمر (غمره ها که زنان بر صورت خود میمالند)، غسولات (داروهای شستوشوی زخم)، نطولات (جوشانده ها)، مسکوبات (مایعات صاف شده)، وجورات (داروهای غرغره)، سعوطات (قطرههای بینی)، لدودات (داروهایی که از کنار دهان به بیمار میدهند) و لعوقات (مکیدنیها).
ابن سینا در کتاب پنجم قانون به مواردی مهم از دانش قرابادین اشاره میکند. وی نخست انواع تریاک و دیگر معجونهای بزرگ را بررسی میکند، ازجمله قرص پیاز دشتی، معجون فلاسفه (زندگی)، معجون شلیثا، انوش دارو، معجونهای جالینوس. سپس، به ایارجها (معجونهای مسهل) میپردازد، ازجمله معجون لوغازیا، ایارج جالینوس، ایازج ابتکاری بوعلی. حکیم به گوارشیها نیز توجه میکند، ازجمله گوارش زیرهای، گوارش متوکل، گوارش فلفلها، گوارش خرما، ریم آهن، گوارش هندی، گوارش مشک.
بوعلی در گفتار بعدی به داروهای در دهان ریختنی اشاره میکند، ازجمله کسیلا (بندآورنده اسهال)، کفلمه خربزه، داروهای مفید برای کودکان، کفلمه برای علاج تبداران. همچنین به قرابادین انگشتپیچها (لیسیدنیها) نیز میپردازد، ازجمله انگشتپیچ تباشیر و انگشتپیچ علاج سرفه خشک.
حکیم در مبحث شربتها و ربها به این موارد اشاره میکند: اسکنجبین ابتکار بوعلی، جلاّب، شراب آب دریا، شراب گلابی، شربت غوره، فقاع، شربت انار.
او در گفتار مربّاجات و انبجات مواردی را ذکر میکند: مربای ترنج، مربای به و مربای شلغم. در گفتار قرصها از قرص گل، قرص کافور، قرص زرشک، قرص راوند چینی، قرص گلنار، قرص دهگانه سخن گفته میشود. سپس آبپزها و حبها ازجمله آبپز خاراگوش، حب مشکانیه، حب نمک مسهل، حب راوند توضیح داده میشود.
در مبحث روغنها نیز به روغن سوسن، روغن کدو، روغن داروی گوش و در گفتار مرهمها و ضمادها به مرهم زنگار، مرهم سفیداب، ضماد کعک، ضماد شوکران اشاره میشود. ابن سینا در ادامه کتاب پنجم قانون نسخههای متعددی را درباره هر بیماری مطرح میکند. او شرایط استفاده از هر نسخه را نیز کاملا" توضیح میدهد.
در اینجا چند نسخه را، که در قانون ذکر شده، میآوریم.
گوارش هندی :در تسکین درد قولنج، درد مفاصل، نقرص و درد پشت.
نسخه :سقمونیا ده مثقال، جوز بویا، قاقله، زنجبیل، قرفه، نارمشک، میخک و فلفل هر کدام پنج مثقال، تربد یک صد مثقال، همه این داروها را کوبیده و بیخته در عسل.
دارویی برای کودکان: بدن کودک را از تراوش نم و از خلط ناسازگار پاک میکند.
نسخه :هلیله زرد پنج عدد، ثمر درخت گز بزرگ، عنبر داروسازان، مامیران، پونه بیابانی، گلنار، سمغ فیلزهره، سک، زعفران، قاقله، مازو و نبات هر یک به وزن هلیله ها. همه را کوبیده و با هم مخلوط کرده و بر حسب سن کودک اندازه تناول تعیین شود.
تجویز این نوع نسخه ها در بخش قرابادین قانون و دیگر کتب ذکر شده فراوان است. شیوه تهیه این داروهای ترکیبی بعدها پایه و اساس ساخت داروهای شیمیایی شد.
منابع
1. 1. . ابن ابی اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، شرح و تحقیق از نزاررضا، بیروت، منشورات دارالمکتبه الحیاه.
2. 2. . ابن سینا، قانون در طب، کتاب پنجم، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، سروش، 1367ش.
3. 3. . ابنندیم، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، انتشارات اساطیر با همکاری مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها، 1381ش.
4. 4. . الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران، ترجمه محسن جاویدان، شرکت بنی اقبال و شرکا، 1352ش.
5. 5. . بوآلو، ژ.، کارنامه بیرونی، ترجمه پرویز ذکایی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1352ش.
6. 6. . جشننامه ابن سینا، انتشارات انجمن آثار ملی، ج 2، 1344ش.
7. 7. . خوارزمی، ابوعبدالله محمدبن احمد کاتب، مفاتیحالعلوم، ترجمه حسین خدیوجم، انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.
8. 8. . دایرهالمعارف فارسی، انتشارات فرانکلین، ج 2، 1356ش.
9. 9. . رازی، ابوبکر محمدبن زکریا، الحاوی، ترجمه سید محمود طباطبایی، تهران، انتشارات جهان کتاب، ج 2، 1380ش.
10. 10. . رامپوری، غیاثالدین محمد بنجلالالدین بنشرفالدین، غیاثاللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران، امیرکبیر، 1375ش.
11. 11. . زندگینامه دانشمندان اسلامی، انتشارات علمی و فرهنگی، ج 1، 1365ش.
12. 12. . سرمدی، محمدتقی، پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان، انتشارات سرمدی، ج 1، 1377ش.
13. 13. . سزگین، فؤاد، تاریخ نگارشهای عربی، ترجمه و تدوین از مؤسسه نشر فهرستگان، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج 3، 1380ش.
14. 14. . صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، انتشارات فردوس، ج 1، 2، 5 بخش اول.
15. 15. . قفطی، تاریخالحکماء، به کوشش بهین دارایی، انتشارات دانشگاه تهران، 1347ش.
16. 16. . معین، محمد، فرهنگ فارسی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ج 5، چاپ چهارم 1360ش.
17. 17. . نجمآبادی، محمود، کتابنامه طب سنتی ایران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، 1374ش.
لغتنامه قرابادین کبیر عقیلی خراسانی
کتاب خطّی قرابادین کبیر در سال 1249ق، در هند با تصحیح مولوی محمدسلیمان هروی با حروف سربی منتشر شده است
این چاپ از حیث دقت و درستی الفاظ نسبت به چاپهای سنگی دیگر درستتر و حائز اهمیتتر است .اکنون با اهتمام وتلاش و توکل به خداوند قادر نسخه خطّی لغتنامه کتاب ارزشمند قرابادین کبیر نسخه سنگی چاپ هند را به متن تبدیل نمائیم.
در لغتنامه حاضر علاوه بر برداشت عین لغات اصل کتاب برای بیشتر لغات تفسیر و شرحی در متن آورده شده ، در این لغتنامه ارزشمند از سیستم سرچ فوری جدید استفاده شده و شما قادر خواهید بود از کلمات کلیدی انواع بیماری ها و داروها و ...مرتبط با طب سنتی استفاده کنید ، توضیح اینکه در این برنامه از دو محیط شرح و ترجمه لغات استفاده کردیم که محیط اوّل ذیل لیست لغات و محیط دوّم که با لمس طولانی هر آیتم از لیست ظاهر میشود دارای محیطی مستقل است که در این محیط قادر خواهید بود مطلب را به اشتراک بگذارید. به دوستداران و محققین محترم داروساز این نوید را میدهیم که اگر عمری باقی بود به تدریج کل مباحث کتاب ارزشمند خطّی قرابادین کبیر به متن تبدیل و در اختیار علاقه مندان قرار دهیم ومن ا..التوفیق
ندای سلامت با طبیعت
مهندس سید رحمت الله انصاری
قابل توجه مراکز پخش و مراکز دانشگاهی و تخصصی طب سنتی و نیاکان :
مطالب ذیل بحث مزاج را مطالعه فرمائید لازم به ذکر است بخش مزاج و طبایع نرم افزار قرا بادین کبیر دارای اطلاعات نسخه خطی
عقیلی خراسانی با جستجو در لیست مطالب موجود است.
تلفن تماس
09123382295
مقدمه ذوالخاصیة
حالات موادغذائی دربدن
غذا ودوای مطلق
غذای دوائی
افعال ادویه واغذیه
امورظاهری وحسی ذوالخاصیة
دوای مسهل ذوالخاصیة
ترکیب مقوی ذوالخاصیة وتاثیرهریک
انواع وشرح ترکیبات
تعریف مزاج
اقسام مزاج
کیفیت مزاج واعتدال بدن
طبیعت ترکیبات صنعتی
روش شناخت تجربی ادویه واغذیه
هشدارهای تجربی ادویه واغذیه
روش شناخت ادویه واغذیه به قیاس
طعم حِریف
طعم مر
طعم مالح
طعم حامض
طعم عفص
طعم دسِم
طعم قابض
طعم حلو
طعم تفر
استشمام ورایحه
لون یارنگ
انواع رنگ
استدلال قیاس
لازمه ترکیب ادویه
مزیت غذا نسبت به دوا
ترکیب ادویه بعداز تشخیص مرض
ضوابط ترکیب ادویه
تشخیص مزاج وترکیب دارو
شناخت درجه طبیعت ترکیبات ادویه
روش استخراج ترکیبات شربت
عمر بعضی از ادویه منفرد
شرح زمان ادراک ومدت عمر ادویه مرکب
علت اختلاف نظر اطباء در خواص ادویه
نگهداری وبرداشت ادویه جات
شرح خوردن وآشامیدن صحیح
تشویه وتحمیص وثقیله
اصلاح یاتدبیر ادویه
اصلاح ذراریح
اصلاح شبرم
اصلاح ادویه نشاط آور
اصلاح دبق
خیساندن وغسل
شناخت عملکرد وخواص ادویه مفرده
شرح بعضی اصطلاحات اطباء
غذای ابراهیمیه مقوی قلب و موافق معده وکبد
امچور(انبه نارس)
اموتهه یا شیره انبه رسیده
شرح انواع غذاهای جزر(زردک) وروش های تهیه آنها
غذای جوزابه
حجراسیوس
حجر افروی
حجربادزهر
حجرالبلور
حجرالبهیت
حجران
حنای مجنون
حی
حی العالم
حیصل
دستورالعمل های ساخت ترکیبات داروهای طبیعی از قرابادین کبیر عقیلی خراسانی
جهت اطلاعات بیشتر با تلفن ۰۹۱۲۳۳۸۲۲۹۵
قابل توجه شرکت ها و ارگان های طب سنتی ونیاکان فهرست ذیل مربوط به نرم افزار
قرابادین کبیر عقیلی خراسانی که شرح کامل هریک از نسخ در نرم افزار ذکر شده واین
نرم افزار دارای امکان جستجو در لیست را دارا میباشد جهت مذاکره
در ادامه تعدادی از فهرست نسخ بعنوان نمونه آورده شده .
با تلفن ۰۹۱۲۳۳۸۲۲۹۵
نسب مولف
داروی آبارداروی الرصاصسرمه رفع التها بشیاف آبارمرهم آبارمیل اسرب دستورابزناتابزن رطبابزن حشایشابزن حشایش دوابزن حشایش حارهابزن مالیخولیاابزن مفاصلابزن مرطبابزن قلمیابزن یبسیابزن نافع رعشهابزن تمدد وکزاز ابزن نافع خدر ابزن نافع کزازو تمدد امتلائیابزن نافع تشنج امتلائی بلغمی ابزن نافع فالج بلغمیابزن تشنج امتلائیابزن نافع فالج واسترخا ابزن نافع قولنج وشاش بندابزن نافع برای کلیه ومثانهابزن قابض نافع بول الدم ابزن نافع سرعت انزالابزن نافع ادرارحیضابزن نافع زنان حامله موارد استفاده درمانی آجردهن اجر نافع سنگ مثانهآردتوله نافع رشدموی سرمرحم آزاددرخت نافع کچلی وروئیدن مویمنافع آس یا برگ موردامراض الراس نافع دردسراورام الراس دهن آس نافع سر ودماغامراض العین نافع چشم وگوش حب الاس مقوی معده ونافع اسهال وبواسیر الزینه طبیخ رفع بدبوئی زیربغل وکنج ران جوارش حب الاس نافع اسهال ورطوبت معدهجوارش حب الاس در امراض معده و اسهالجوارش حب الاس خوزی اسهال حادث ازبرودت جوارش خوزی صغیر نافع اسهال حرارت مزاججوارش حب الاس دارای طبیعت معتدلحب الاس خوزی نافع سوء هاضمهجوارش حب الاس نافع ضعف معده وکبدنسخه حکیم نافع امراض دماغی وضعف معده نسخه محمدبن زکریا نافع معدهدوای حب الاس نافع اسهال کودکانجوارش حب الاس ذخیره خوارزم شاهی دهن الاس ضماد نافع ورم سرضماد د از ابن ماسویه نافع ورم سر ضماد ورم سر از یوسف ساهر دهن الاس ضماد نافع ضربه به سرضماد رویش وسیاه کننده وتقویت موی سر ضماد التحام زخم و سوختگی وتقویت موی ضماد مانع ریختن موی به علت داءالثعلبضماد برای ضربه مزمن به سر ضماد نافع برای رعشه حادث از شراب حب مسکن قی وسرفه واسهال مزمنحب های نافع برای اسهال کودکان وبزرگسالان قطره بینی برای سردرد وسکته وسرسامسویق برای سهال بلغمی شربت لینت آور ونافع ضعف معده شربت برای ورم گوش و نافع درد سرشربت نافع برای ادرارغیرارادی شربت برای اسهال خونی وبواسیرشربت نافع نفث الدم شربت قابض اسهال شربت سرفه و اسهال عارض کودکان ضماد جهت اسهال ضماد برای ورم سر حادث از ضربه ضماد دیگر برای ورم سرضماد ساهر نافع ورم حادث از ضربه ضماد ماساژ برای معده و ضربه سرقرص نافع قی واسهال حادعصاره نافع مثانه واسهال مزمن وسینوزیتقرص نافع اسهالمعجون زکریا رازی برای تقویت معده معجون تقویت معده از عیسی بن مهاربختمعجون نافع ضعف ماسکه معدهمعجون برای تقویت ضعف جاذبه کبدمعجون برای تکرار ادراریضماد مقوی دماغ وورم سر حادث از ضربه خواص آس بری برای تقویت قوه باء وسایر عرق اسو نافع کبد ومعدهعرق آسو نشاط آور آطریلال ضماد آن نافع برصمعجون آطریلال نافع برصآنس النفس نافع مالیخولیا وتقویت حواس ابازیر برای بو وطعم غذا وبرای هضم نافعصنعت وخواص درمانی ابریشم دستور تهیه خاکستر ابریشم نافع چشم خمیرة ابریشم برای تقویت اعصابخمیره ابریشم نشاط آور ودفع وسواس خمیره ابریشم رفع سودا ووسواس ومقوی باءخمیره ابریشم برای تقویت قلب وکبد خمیره ابریشم معجون مقوی قوا خمیره ابریشم برای تقویت قلب واعصای رئیسه خمیره ابریشم برای نسیان وبرودت مزاج خمیره ابریشم بسیار مفید برای تقویت قلبخمیره ابریشم نشاط آور و تقویت معده ودل وجگر خمیره ابریشم برای تقویت قلبخمیره ابریشم دیگر مقوی برای قلب ودماغ وکبدخمیره ابریشم حکیم صالح خان برای تقویت قلبخمیره ابریشم حکیم محمد رضاخمیره ابریشم با مومیائی معجون خمیره ابریشم جهت رضاقلی میرزا پسر نادرشاهپودر ابریشم دفع سودا قوت معده ونافع خونپودر ابریشم مقوی قلب وخفقان حادپودرابریشم برای خفقان وضعف قلب ودماغشراب ابریشم مقوی قلب واعصاب ومعدهشراب ابریشم نافع امراض سودائی وقلب وخفقان شراب ابریشم دیگر برای قلب واعصاب وخفقانشراب ابریشم نافع قلب واعصاب ورم بواسیر وخفقانشراب ابریشم تقویت دل ودماغ وقوه باءشراب ابریشم سید حکیم عمادالدین محمود شیرازیشراب ابریشم حکیم قزوینی مقوی قلب واعصاب ومعده شراب ابریشم فارس تقویت قلب واعصاب وباءشراب ابریشم حکیم باشی نواب شاه سلیمان صفوی شراب ابریشم مقوی قلب و کبد ومعده ودماغشراب ابریشم برای مالیخولیا وتقویت مغز شراب ابریشم مومیائیعرق ابریشم مقوی قلب وقوه باء واعصابمفرح ابریشم تقویت مغز وامراض قلبیمفرح ابریشم جهت اصلاح اخلاط سودا وبلغممفرح ابریشم برای دفع رعشه ومقوی بنیهگیاه ابوخلسا وخواص داروئی ودرمانی آن گیاه ابهل وجوارش وخواص درمانی وکاربرد آنگیاه اترج وکاربرد وخواص درمانی وغذائی آننسخ اترج مقوی باء ونافع صرع و بواسیر ومعده جوارشات اترج جهت تقویت معده ورفع بوی دهانحب الاترج محلل قویدهن (روغن) قشر اترج نافع درد مفاصل ومحللدهن (روغن) پوست درخت اترج وخواص درمانیشراب حماض اترج نافع ضعف معده شراب حماض (گیاه ترش )اترج مقوی قلب ومغزشراب حماض(گیاه ترش ) اترج مسکن ودافع قی ورفع سمعرق پوست زرد اترج مقوی قلب ومعده عرق پوست اترجقرص قندی حماض (گیاه ترش ) اترج نافع یرقان مربای پوست زرد اترج مقوی قلب ومغزوکبد مربای اترج (بالنگ)تقویت معده وقلبمخلل (ترشی پرورده) اترج یا بالنگ مقوی معده وکبد گیاه اثل (شوره کز) وخواص درمانی وغذائیجوارش غذبه (میوه اثل) مقوی معده واشتها آورنسخ گیاه اثل برای درمان ماده معدنی اثمد (سرمه)مقوی باصره وچشم" جواهر سرمه جواهر سرمه" شیاف اثمد نافع افراط حیضقرص اثمد (سرمه)نافع امعا وحفظ جنینکحل الجواهر های (سرمه ها) محافظ روشنائی چشماثیرالملوک نافع بوی بد دهان وورم گلو وجوش دهاناجاس (آلوی زرد وسیاه)نافع هضم وگوارش وخارششراب های آلو نافع سردرد وصفرا وملین و یرقان طبیخ (ترشی) اجاس یا آلوی زرد یا سیاهآلو بخارا نافع سردرد و قلب به سبب سوء مزاج صفرامطبوخ یاجوشانده اجاص (آلوبخار) دفع صفرای معده معجون اجاص(آلوبخارا)مسهل جمیع اخلاطنقوع (خیسانده) آلوبخارا ملین ومسکن حرارت وسردردصفراوی وخارش بدن نقوع (خیسانده)آلوبخارا برای سردرد دموی وصفراوی وسرسام درخت اذاراقی (کچوله) نافع دندان درد ومفاصل وگوش درد وتب بلغمیمعجون اذاراقی جهت ترک اعتیاد نافع درد مفاصل وفالج وگرفتگی عروق معجون اذارقی هندی تقویت باء ورفع کمردرد وفلج وسالمندان گیاه اذخر(کورگیاه) نافع کبد ومثانه ومعده والتهاب رحم ودرد مفاصل ودندان دردروغن شکوفه گیاه اذخرقابض نافع برص ورویش مو وانواع خارش ودندان درد وزخم دهان ولثه روغن میوه گیاه اذخر برای برص وکبد وگرفتگی معدهقرص شکوفه گیاه اذخر نافع اسهالمعجون گیاه اذخراستفراغ ودرد معده گیاه ارجوان (ارغوان)نافع برودت معده وکلیه وشادی آور انواع غذای پلاوا که از برنج ساخته شده وجنبه خوراکی وداروئی دارد گیاه ارز(برنج )خواص درمانی وغذائی آن حلوای آرد برنجحلوای برنج نجان احمدی مقوی قلب وبدن وضعف معدهحلوای برنج بیخ دربهشت نافع درد سر وقلب به علت سودا ومقوی مغز وقلب نان برنج ومصرف صحیح آن سویق برنج قابض ومسکن حرارت غذای شوربای برنج نافع سردرد وکلیه ومثانه شیربرنج معتدل دررطوبت ویبوست وسریع الهضم وافزودن منی ومقوی باءغذای قلیه برنج نافع سردرد وقلب به علت سوء مزاج بلغمی یا سوداوی غذای برنج مآلارزکه منافع مولد منی وموافق معده وامعانسخه ارکجه نافع برای تقویت قلب ومغز عبیرمایه یا اکسیر وروش ساخت آن ارنب بری یا خرگوش وخواص درمانی آن اسارون یا ریشه سنبل بری شامل مشخصات وخواص درمانی آن جوارش اسارون (ریشه سنبل بری) مقوی اعصاب وبرای فلج عرق اسارون مفرح وشادی بخش ومقوی قلبمعجون اسرارالاطباء کبیربسیار مقوی باء ودل و مغز ونافع نقرس وگرفتگی عروقمعجون اسرارالاطبای صغیر افزایش منی وتقویت کلیه ومثانه ومغزگیاه اسطوخودوس مشخصات وخواص درمانی آنترکیبات وخواص درمانی حب های اسطوخودوسروغن اسطوخودوس جهت ورم گوششراب اسطوخودوس ساده نافع برای مالیخولیا ونافع برای سردرد وتعدیل مزاج شراب اسطوخودوس برای مغز ومرض صرع مفید استشراب اسطوخودوس حکیم سدید منضج موادسوداوی وبلغمی وملین ونافع سردرد وجمیع امراض مغزی شراب اسطوخودوس حکیم مومن مقوی مغز ومعده ونافع صرع وسکته وکابوسشراب اسطوخودوس منضج ومنقی اخلاط بلغمیه وسوداویه وجمیع بدن وسر ومغز و سردرد ومرض صرع شراب اسطوخودوس قلمی برای امراض مغزی واعصاب وبیماری صرع وفلجشراب اسطوخودوس ازمجربات حکیم اشرف قمی برای امراض سوداویه ومالیخولیا شراب اسطوخودوس مجرب از برای خدر بلغمیعرق اسطوخودوس مقوی مغزی وبرای عفونت اخلاط ونافع افراد بلغمی مزاج ورعشه سالمندان جوشانده اسطوخودوس نافع برای اخلاط سوداوی ووسواس وجنون ومفاصل وصاف کننده خونمعجون اسطوخودوس نافع برای ضعف بینائیمعجون اسطوخودوس برای معده وبواسیر مفید استمعجون اسطوخودوس نافع برای صرع بلغمی اسفناج وکاربرد درمانی آن صداع اسفناج نافع برای درد سر ومحرک صفرا وسودا اسفناج از قول فخرالدین سمرقندی برای صداع وسردرد اسفناج ازقول مولانا نفیس اسفناج برای امراض مغزی مالیخولیا ووسواس وبرای تشنج اسفناج برای زکام ونزله وسردرد از نگرانی و خناقاسفناج نافع برای امراض ذات الجنب و سینه وسل وسرفه اسفناج نافع برای قولنج وبند آمدن ادرار اغذیه درمانی اسفناج برای رفع عطش وورم مثانه وسردرد حاد صفراویاسفیدباج یا شوربا غذای درمانی امراض سوداوی وجنون وجذامغذای اسفیدباج برای نیکونمودن عقل غذای اسفیدباج برای مرض سهر یا بیداری یا بیخوابیغذای اسفناج برای بیماران مالیخولیا وجنون غذای اسفناج برای بیماران سکته بلغمیغذای اسفناج برای کابوس غذای اسفناج برای صرع سوداوی غذای اسفناج برای فالج واسترخا ولقوه وتشنج اسفنج وکاربرد درمانی آن درطب قدیمشراب مفید اسفندان اسفیداج یا سفیداب ومشخصات وخواص درمانی وکاربرد آنشیاف های اسفیداج یاسفیداب وساخت کاربرد آنها در طب قدیم مرحم های اسفیداج یا سفیداب وروش ساخت وکاربرد آنهاگیاه اسقیل یا پیاز موش وپیاز دشتی کاربرد وخواص درمانی آنمنافع درمانی وکاربرد خل (سرکه) اسقیل انواع خل (سرکه) اسقیل یا پیاز دشتی ویاپیاز موششرح دواهائیکه از اسقیل ساخته میشود وبرای بیماری صرع مفید است شرح سکنجبین های اسقیل وخواص آنهاشرح شراب های اسقیل وخواص درمانی وکاربرد آنها شرح غرغره های اسقیل شرح قرص های اسقیل وخواص درمانی آنهاجوشانده اسقیل وکاربرد درمانی آنهاشرح معجون های اسقیل وموارد مصرف آنها حیوان اسقنقور وخواص درمانی آنجوارش های حیوانی اسقنقور وخواص درمانی آنهاشرح معجون های حیوانی اسقنقوراسود سالخ (مارسیاه) کاربرد وخواص درمانی آنگیاه اشترخار وکاربرد وخواص درمانی آناشق (صمغ درخت اوشه) وخواص درمانی آننسخ مرهم های اشق برای کاربرد درمانی وروش تهیه آنهابخور اشق (اشنه) نافع برای سردرد اختناق وشقیقهجوارش اشق (اشنه) برای تقویت معده وباء غذای اطریه (آش رشته وآش آرد) وخواص درمانی آنهادوای مرکب اعنبر وکاربرد درمانی آن افاویه وموارد مصرف درمانی آن افتیمون وخواص درمانی آنحب های افتیمون که باعث خروج سودا ازبدن و مغز نموده ونافع مالیخولیا است شرح گردهای افتیمون وروش های تهیه ومصارف درمانی آنها شرح ساخت وخواص درمانی سکنجبین های افتیمونجوشانده های افتیمون روش تهیه وخواص درمانی وموارد مصرف آنها خیسانده افتیمون روش تهیه ومواردمصرف درمانی آنهامعجون های افتیمون روش ساخت ومصارف درمانی آنهاترکیب داروئی مغل افتیمون روش تهیه وموارد مصرف درمانی آنهاگیاه افربیون شرح مشخصات وکاربرد های درمانی آنشرح ساخت وخواص درمانی حب های گیاه افربیون شرح روغن های گیاه افربیون روش ساخت وموارد مصرف درمانیشیاف افربیون نافع برای ضعف مثانه ضمادهای افربیون روش ساخت وکاربرد های درمانی شرح ساخت وموارد مصرف درمانی قیروط های گیاه افربیون شرح ساخت وموارد مصرف معجون های افربیونهشدارهای گیاه افربیون درمصرف صحیح آنگیاه افسنتین مشخصات وموارد مصرف آنشرح روغن های افسنتین روش ساخت وموارد مصرف درمانی آنهاشرح شراب های افسنتین شامل روش ساخت وموارد مصرف درمانی آنهاعرق افسنتین روش ساخت ومصارف درمانی آنشرح ساخت وموارد مصرف ضماد های افسنتین شرح ساخت و موارد مصرف درمانی قرصهای افسنتینجوشانده های افسنتین روش ساخت وموارد مصرف درمانی آنها معجون های افسنتین روش ساخت وموارد مصرف درمانی شرح افشرج وعرق های آن وموارد مصرف درمانی آنها شرح افعی ها وموارد مصرف درمانی آنها شرح علامات افعی های سمی وگزش آنها شرح تریاق الافاعی (تریاق افعی ها)وخواص درمانی آن شرح ترکیب تریاق افعی ها ونگهداری وموارد استعمال آن شرح نسخ معتبرداروئی تریاق افعی ها شرح قرص های تریاق افعی ها و منافع وخواص آنهاشرح ساخت وموارد مصرف قرص های ضد سم تریاقشرح منافع ومقادیر شربت های تریاق الافاعیشرح مزاج تریاق فاروق یا تریاق افاعی روش های آزمایش وتست تریاق ها و تقسیم بندی آنها شروط کاربرد تریاق الافاعی برای معالجه ودرمان امراضشرح حب های قرص ها تریاق افعی ها وروش ساخت و مصارف درمانی آنها شرح افیون وماهیت وروش اخذ از طبیعت شرح منافع وضررهای افیون از قول حکما واطبای قدیمشرح دفع ضررهای افیون از بدن شرح مقدار مجاز مصرف وعلامات بیش از حد مجاز وکشنده مصرف افیون شرح علت نشاط افیون وکیفیت اعتیاد به آن شرح روش خوردن افیون برای بیماری ها ومعتادین وشب های ماه مبارک رمضان شرح ترک اعتیاد به افیون وتبدیل آن به دوای دیگر شرح حالات معتادین بعداز ترک اعتیادشرح معالجات حالات معتادین بعداز ترک اعتیاد مدت ماندگاری افیون وکیفیت نگهداری آن شرح کیفیت استعمال افیون در ترکیبات داروئی شرح بدل وافیون تقلبی شرح تعداد مرکبات افیونداراز حکمای قدیمشرح نسخ اناثاسیا (نجات دهندهاثاناسیا صغری (ترکیب داروئی افیون) روش ساخت وخواص درمانی آنترکیب داروئی افیون نسخ ارسطونات ارسطون شامل روش ساخت وخواص درمانی ترکیب داروئی افیون ارسطون صغیر شامل ساخت نسخ وخواص داروئی آنهاترکیبات داروئی افیون با نام افلونیا شامل روش ساخت نسخ و خواص درمانی آنها ترکیبات داروئی از افیون با نام افلونیا رومیه وسایر نسخ شامل روش ساخت و خواص درمانی آنهاافلونیای فارسیه ازترکیبات داروئی افیون با شرح روش ساخت نسخ وخواص درمانی ترکیب داروئی افیون افلونیا محمودی با دستور ساخت وخواص درمانیترکیبات داروئی افیون بانام افلونیا روش ساخت خواص درمانی نسخ ادامه فارسیهترکیبات داروئی افیون بانام افلونیا با دستورات نسخ وخواص درمانی آنها ادامه فارسیهداروهای ترکیبی افیون درذکر نسخ برشعثاوان دستورات ساخت وخواص آنهاترکیب داروئی افیون به نام برش دستور ساخت وخواص درمانی آن بزرک دارو از داروهای ترکیبی افیون شامل دستورساخت وخواص درمانی ترکیبات داروئی تریاق دستورات ساخت نسخ وکاربرد درمانی آنها ترکیب داروئی تریاق کپر دستورات ساخت وخواص درمانینسخه اقراص اقرقومعمابه برای ضعف معده وکبد وسردرد کهنهتریاق کبیر مسمی شلیثا دستورساخت وخواص درمانی تریاق صغیر تریاق اعظم حکیم مومن دستور تهیه وخواص درمانی آن تریاق الاسان برای درد دندان تریاق انفع برای قولنج وفالج و روشنی چشم ونافع معده تریاق العض برای مرض هاری ترکیبات داروئی تفاحه برای تسکین دردجوارش عاج افیونیحب های افیون وصنعت ساخت وخواص درمانی آنها حب های افیون جدوار صنعت ساخت وخواص درمانی وداروئی آنهاحب جوزبوآفیونی برای اسهال اطفال وبزرگسالانحب الزحیر برای اسهال مزمن مفید استحب های سعال افیونی دستورات ساخت ومصارف درمانی آنها حب سفرجل بدل افیون حب شاپور نافع تقویت اعضا سایر حب های افیون شامل روش ساخت وخواص درمانی آنهادحمرثا افیونی شامل دستورات ساخت وخواص درمانیدواهای افیونی دستورساخت وخواص وکاربرد درمانی آنها سفوف افیون برای جلوگیری ازخون ریزی مثانه وکلیه ومقعد و مسکن ورمشموم ترکیب داروئی افیون برای سردرد(صداع) احتراقی شیاف هائی که ترکیب داروئی آنها از افیون است ضمادهای افیونی شامل دستورساخت نسخ وخواص درمانی آنهاطلا های افیون(کرم مالیدنی افیون) روش های ساخت و موارد مصرف درمانیترکیب داروئی افیونی فتیله شامل روش ساخت وخواص درمانی معجون ابوسلیم افیون مسکن درد شامل روش ساخت و خواص درمانی قرص های افیونی شامل روش ساخت وخواص درمانی هریک از آنها قطره های افیونی روش ساخت وموارد کاربرد وخواص درمانی معجون قفطارغان روش ساخت وخواص درمانی آن کاسکبینج معجون افیونی فارس برای بیماری های زنان لخلخه منوم افیونیترکیبات داروئی افیونی لطوخات روش ساخت ومصرف ترکیب داروئی مروخ افیونی برای بیخوابی و مرهم جراحتمعجون ابوماهر نافع کلیه ومثانه وبند آمدگی ادرار ومسکن دردهای تناسلی ومقوی اعضا معجون اختلاف برای درمان اسهال بلغمی معجون اسود برای بیماری روده ای زحیرو اسهال کهنه مفید استمعجون اعظم نافع بیماری روده ای زحیر واسهال مزمن معجون افیونی جهت بیماری های معده وروده معجون بارزد بی حس کننده دندان ومسکن وجع معجون بدل افیون دارای خواص ترک اعتیادمعجون بزم اراشهجانی بسیار مفرح ومقوی اعصاب وآلات تناسلیمعجون بولس برای تقویت حافظه معجون ربع برای فروکش تب مصرف داروئی داردمعجون رضوی بسیار نافع برای تقویت قوه باءمعجون ضمیری نافع برای فلج وامراض مغزی واعصابمعجون غیاثی نافع از برای درد سرمزمن معجون غیاثی برای قوه باء معجون قبادالملک جهت ورم مفاصل ونقرس وتسکین درد معجون قدرت دراکثرامراض بلغمی نافع است معجون قیصر فیلجوس برای بیماری خفقان وصرع و معده وعفونت خون و هضم مفید استمعجون مبهی نافع افزایش منی ونعوظ آور ومقوی کمر وبازآورنده جوانیمعجون الملک جالینوس نافع نقرس وسنگ کلیه ومثانه ویبوستمعجون میعه برای اسهال مزمن ومرض روده ای زحیر مفید استمعجون منقول نافع برای فلج ودافع رطوبات و برای مفاصل مفید استمعجون هرمس نافع ازبرای مرض روده ای زحیر وورم کبد مفرحات برای تقویت باء وکمر وازدیاد منی وتقویت کلیهمفرح جواهری نافع خفقان ووسواس وفکر وتقویت مغز وکبد وقلب بخور مخدر مسکن سر ودندان وگوشتریاق الذرب جهت ضعف معده وروده وقبض شکم وتقویت اعصابحلوای تخم خشخاش مقوی مغز وبدن استحلوای کوکنارنشاط آور ونافع نزلات وسرعت انزال خمیره خشخاش نافع نزلات ودرد سینه وسرفه وسل و تسکین اوجاع داروی ترکیبی دیاقوذا (شراب خشخاش) نافع نزلات حاره وسرفه خشک وسینه وحلق را نرم میکنندرب خشخاش جهت نزلات حاره نفع بسیار دارد شرابهای خشخاش جهت منع نزلات وبی خوابی وسایر امراض نافع است ضماد خشخاش از محمد بن ذکریاعرق خشخاش دستور تهیه وخواص درمانی آن قرص های خشخاش نافع اسهال خونی وذات الریه ومثانه وسایر خواص درمانیمرهم کوکنار جهت زخم شمشیر وسرطان وزخم کهنهلعوقات خشخاش شامل روش ساخت وخواص درمانی آنها اقحوان (بابونه گاوچشم) شامل مشخصات گیاه وخواص درمانی روغن اقحوان برای ترمیم جراحات وعصب وورم اسافل بدن وصلابت رحم ودرد گوشنطول اقحوان نافع برای بیخوابی سالمندانماهیت اقلیما وخواص درمانی آن احتراق اقلیما روش شستن اقلیما صنعت اقلیمای نقره واقلیمای ذهبی واقلیمای صبر اکسیریه (اکسیرجامع) مسهل اخلاط فاسد درهرمزاج ومقوی حفظ اکسیر الحیوه جهت امراض مغزی وتقویت روحی ودفع سودا ومصلح معده وکبداکسیر ذوالخاصیه جهت امراض مغزی وتقویت روحی وضعف قلب وسینه نسخ اکسیرین برای چشم شیاف های اقلیمیا وروش های ساخت وخواص آنها اکلیل الملک (گیاه قیصر) شامل مشخصات ومصارف درمانی آن املج (امله) شامل مشخصات و خواص داروئی ودرمانی آن الومالی (عسل داود) برای درد عصب ومفاصل مفید است اقسام انوش داروها معجون انوش داروی ساده شامل روش ساخت وخواص درمانی آن انوش داروی لولوی شامل دستور ساخت نسخ مختلف جهت نشاط وتقویت قلب ومغز ومعده وکبد وهاضمه واشتها شرح جوارشاتی که ترکیب اصلی آنها املج یا امله است ونافع قلب وکبد ومفرح ونشاط آور واشتها آور هستند روغن املج (امله) سیاه کننده موی وبرای تقویت بدن گرد املج (امله)جلوگیری از اسهال مقوی معده وکبدشراب املج (امله) بی نظیر برای تقویت معده ترشی شوراملج (امله)مقوی قلب وهاضم واشتها آور مربا املج (امله)مقوی قلب ومعده ومغز جوشانده املج(امله)برای مالیخولیا حادث ازاحتراق صفرا معجون املج(امله)مفرح وبرای مالیخولیامفرحات املج (امله) جهت خفقان حاد ومالیخولیا وشقیقه و سودا وصرع معجون نبیذ املج (امله ) اشتهاآور ودفع رطوبات معده ومانع بخار از معده به سر انبج(انبه) شامل مشخصات وطبیعت گیاه وخواص درمانی آب افشره انبه نافع برای طحال واشتها آورچینی ابنه خام هاضم ومفشی ریاح میباشد حلوای ابنج (ابنه) بی روغن مسکن صفرا ومقوی قلب وکبد ومسکن عطش افشرج ابنج (ابنه)مقوی اشتها ومطیب نفس ومفرح عرق آب ابنج (ابنه)خامقرص هسته ابنج (ابنه) قابض ومقوی معده وخوشبوکننده دهانمربای ابنج (ابنه) مفرح ومقوی نفس ودافع خفقانانبرباریس وامیرباریس (زرشک وذارج ) مقوی کبد وقلب و مسکن حرارت معده وقطع صفرا وتشنگی ارغیس(ریشه زرشک) مقوی کبد ولثه ومسکن درد دندان ونافع زخم دهاناغذیه انبرباریس(زرشک) نافع کبد ومقوی معده جوارش انبرباریس(زرشک)مسکن حرارت ومقوی کبد گرد انبرباریس (زرشک) نافع برای ورم حاد کبد وحرارت کبد وتقویت کبد و معدهشراب های انبرباریس (زرشک) جهت دفع سموم کشنده وخفقان وضعف اشتهاشرح نسخ سکنجبین های انبرباریس(زرشک) مسکن حرارت وحرارت معده وقلب وصفرابرشرح قرص های انبرباریس(زرشک)نافع برای عفونت بلغم وورم کبد ومعدهمفرح انبرباریس(زرشک)لولوی نافع خفقان حاد وتقویت قلب وبدن خیسانده انبرباریس (زرشک) برای غلیان خون وامراض دموی انجبار قسمی مسکن قی ومقوی اعضا وامعا وجهت تسکین التهاب صفرا وغلیان خون وضعف اشتهاحب انجبار برای خشک کردن دربدنسفوف انجبار (گردانجبار) برای بیماری نفث الدمشرابهای انجبار جلوگیری از خونریزی رحم ومقعد ومقوی معده وکبدلعوق انجبار(خیسانده انجبار)جهت خشکاندن چرک وسل وبواسیر مغلی انجبارجهت اسهال دموی و مرض روده ای زحیر وصفرا مفید است شرح جوارشات انجدانی نافع جهت برودت معده وکبد دهن انجدان(روغن انجدان) جهت خنازیر وعروق ونقرس ومفاصل مخلل ساق انجدان نافع معده وقطع اخلاط غلیظ وبرودت معده وتب وکم اشتهائی وسوء هاضمه معجون انجدان برای دفع انواع کرمهای شکم انجن برای تقویت وروشنائی چشم شرح زرورات انزروت نافع برای چشمشرح شیافهای انزروت برای چشم وتنقیه بدن ودماغ ضماد انزروت جهت دمل ها قطره های انزروت نافع چرک گوش وصدای گوشمرهم انزروت برای محل زحم وجراحات ودملدواءالانافح بسیار مقوی قوباء ونعوذ آورمعجون های انفحه بسیار مقوی قوه باءنسخه انکباب (بخوردادن) نافع برای صداع یا سردردنسخ انکباب ( نسخ بخور) سرگیجه ومرض سدد یا گرفتگی مجاری عرق نسخ انکباب (نسخ بخور) برای مرض لقوه یا لمس شدن بدن از بلغم انیسون (بادیان رومی) شامل مشخصات وخواص درمانیدستور تشویه انیسونبخور انیسون نافع برای درد سر وشقیقیهنسخه انیسون برای مرض لیثرغس یا مرض نسیاننسخ انکباب(نسخ بخور) برای امراض درد گوش حادث از یبوست وسردرد یا صداع وزکام ونزلهنسخ انیسون برای امراض کابوس صرع ولقوه وفلج وسرفه مزمن وکری وسنگینی گوش دهن انیسون(روغن انیسون) جهت مرض استسقاگرد انیسون برای دفع بادهای معده از خلط غلیظ عرق انیسون محلل وهاضم غذانسخ قرص های انیسون برای امراض کبد و مقوی کبد وملین طبع است معجون انیسون برای مرض استسقای طلبی بدون حرارتاوز(مرغابی) خواص غذائی ودرمانی آن اهلیج(هلیله) شامل مشخصات وخواص درمانی اهلیج اصفر (هلیله زرد) شامل مشخصات وخواص درمانی آناهلیج هندی (هلیله سیاه) شامل مشخصات وخواص درمانی آن اهلیج چینی شامل مشخصات وموارد مصرف درمانی آنمربا اهلیجات برای تقویت معده وهضم کننده غذا ونافع تحلیل نفخ معدهاطریفلات (معجون سه میوه اهلیج وبلیج واملج )شامل مشخصات وخواص اطریفل های اسطوخودوس برای اخلاط بلغم وسودا ونافع برای صرع سوداوی وبلغمی ومرض لقوهاطریفل افتیمونی پاک کننده معده وتنقیه دماغ ورفع کننده سودا وبلغم ونافع مالیخولیا اطریفل اکبر نافع برودت معده وافزایش باءاطریفل تربدی نرم کننده طبع وپاک کننده معده از صفرا وبلغم اطریفل جوزجندم میل به خاک خوردن قطع کنداطریفل خبث الحدید ها نافع بواسیر و ضعف مثانه وجمع امراض حادث از رطوبت وبلغم به علت ضعف هاضمه اطریفل دیدان دافع کرمهای بزرگ وکوچک وتنقیه فضولات فاسد معدهاطریفل زبیب نافع بیماری صرع اطریفل رمانی مسهل صفرا وبلغم وتنقیه معده ودماغ وقطع نزلات ومنع صعود بخارات به دماغاطریفل سنای مکی نافع برای وسواس ودیوانگی وسایر خواصاطریفل صغیر گشنیزی مقوی معده وبرای درد های گوش وسر وچشم که حادث از بخارات معده نافع است اطریفل عرق مدنیاطریفل غددی نافع امراض خنازیر وخوانیق وجمیع امراض سوداویاطریفل قنبیلی برای رطوبی وبلغمی ومفاصل اطریفل فارسی مقوی مغز و باز کننده سدد یا گرفتگی عروق اطریفل کبیر نافع برای سوء هاضمه وبرودت معده وامعاومقوی معده واسترخای مثانهاطریفل ماهان (ماهون) برای برص ومحافظ سیاهی مو وبرای امراض بلغمی وسوداوی اطریفل متوسط برای بیماری های حادث از صفرا وبلغم وسودا وصداع وسرگیجه وکابوس اطریفل مسهل دفع سه اخلاط مقوی معده ومغز وکبدنسخ اطریفل ملین ومقلی برای بواسیر واسهال وجمیع امراض حادث ازبرودت بلغم نسخ اطریفل نافع امراض دماغی حادث از اخلاط مرکبه ومقوی معده ومغز وموی وچشمنسخ جوارشات اهلیجی برای اشتها وبواسیر و باد شکن ومقوی قلب ومعده وامراض روحی ادهان کلکلانج(روغن میوهای هلیله وبلیله وامله) برای تشنج وعروق ومفاصل ولقوه وقولنج رب اهلیج مسهل صفرا ونافع برای صداع صفراوی وسایر امراض صفراوی حب های اهلیج ( هلیله )شامل دستورات ساخت وخواص درمانی آنها دواءالاهلیج ازطب الائمه نسخ سفوفات اهلیج(نسخه های گرد ترکیبات هلیله) دستورساخت وخواص درمانی شراب های اهلیج(هلیله) ملین ومقوی معدهعرق اهلیج (عرق هلیله) مبهی ومشهی ومکیف ومنشط استفیروزنوش نافع برای ریاح بواسیر وبلغم خام ومقوی معدهقرص هلیله برای ضعف معده بلغمی شرح نسخ کلکلات یا کلکلانج (نسخ میوه هلیله وبلیله وامله) شامل ساخت وخواص درمانی نسخ مطبوخات اهلیج (هلیله) شامل دستورات ساخت وخواص درمانی معجون های اهلیج (هلیله)شامل دستورات ساخت وخواص درمانی آنهامفرحات اهلیج (هلیله)شامل دستورات ساخت وخواص درمانی آنهامعجون های بخاح برای امراض دماغی نقوعات اهلیج (خیسانده های هلیله) شامل دستورساخت وخواص درمانی آنهاایرسا(ریشه سوسن) شامل مشخصات گیاه وموارد مصرف درمانی آن پادزهر حیوانی وخواص درمانی آن شرح پیدایش وشناخت خواص درمانی پادزهر در ولایت فارس مشخصات کیفی وروش آزمایش پادزهر حیوانیمزاج وکیفیت وخواص پادزهر حیوانیدستورات خوردن حجرالتیس(پادزهرحیوانی)وخواص آنحب های پادزهرحیوانی جهت تقویت قلب ومغز وکبد پادزهرمعدنی شامل مشخصات وخواص آنحب های پادزهرمعدنی شامل دستورساخت وخواص درمانی آنهاسفوف پادزهرمعدنی (گرد پادزهرمعدنی) برای تقویت هاضمه وقلب ودماغبادرنجبویه شامل مشخصات وخواص درمانی آنشراب بادرنجبویه برای امراض سوداویه دماغی وسدهای دماغی وخفقان وسوءمزاجعرق بادرنجبویه مقوی اعصاب ومعده ومفرح وهاضم نسخه بادمهرج جرجانی برای ریاح غلیظه معده وسدهای کبد وطحالنسخ باسلیقون ها شامل روش ساخت وخواص درمانی آنها نسخ پاشویه ها جهت جمیع امراض دماغی از جمله صداع نسخه بتیسه نافع جهت امراض بارده وسرد مزاجان وسالمندانپخته جوش نافع برای معده وضعف آن وبرودت کبد وورم مفاصل وقولنج ولقوه ونسیان نسخ بخورهای مختلف درمانی شامل روش ساخت وخواص درمانی آنها برودات شامل روش ساخت وخواص درمانی بسباسه (بزربازو) نسخ جوارشات بسباسه مقوی باء وهاضم وخوشبوکننده وسایر خواص درمانی دهن بسباسه (روغن بسباسه) نافع قولنج ومقوی دماغ ومعده وقلب وجمیع امراض رحم وتناسلی معجون های بسباسه مقوی اعصاب ومعدهبسد (ریشه مرجان) شامل مشخصات وخواص درمانی قرص های بسد نافع برای اسهال دموی وقذف خون معجون بسد نافع برای خونریزی بیش از اندازه درحیض و اسهال دموی ونفث الدم بسفایج شامل مشخصات وخواص درمانی آنحب بسفایج بلغم وسودا را از معده پاک کند وتنقیه دماغ مینمایدسفوف بسفایج(گردبسفایج)مسهل سودا وخلط محترق سوداویشراب بسفایج مسهل سودا مطبوخ بسفایج (جوشانده بسفایج) جهت درد معده وبواسیر وصرع وامراض سوداویبصل (پیاز)شامل مشخصات وخواص درمانی آنحسو بصل (پیاز) نافع سرفه بارد و مقوی باء دواءالبصل مولد منی ونعوذ آور مرهم های بصل (پیاز) روش ساخت وموارد مصرف درمانی مخلل بصل (ترشی پیاز)جهت یرقان واشتهاآوروتقویت هاضمهبط(اردک)شامل مشخصات و خواصدهن البط(روغن قاز یا اردک) برای ورم مفاصلشراب بطیخ وصنعت آنمربای پوست هندوانه جهت برسام ووسواس وپیسی ودرد سینه وضعف معده وتقویت هاضمه غذای بغرا مسکن قی وصفراوی والتهاب وتشنگی ومقوی بدن بقله الحمقاء(خرفه)شامل مشخصات وخواص درمانی آن بلادرشامل مشخصات وخواص درمانی آنشرح ترکیبات داروئی عسل بلادرانقردیاکبیر برای جمیع امراض معده وصداع وجنون وهزیان والتهاب کبد وطحال وکلیهانقردیا صغیر نافع برای رعشه ولقوه وفلج وپاک کننده اخلاط وکلیه ومثانه جوارشات بلادر وروش ساخت وخواص درمانی آنهادهن البلادر (روغن بلادر)برای بواسیر وجمیع امراض ریاح غلیظهعرق بلادربرای جمیع امراض بلغمیه ومفاصل وتشنج وسالمندی نسخه لبانه الطولونیه جهت سرعت انزال وتقویت باهمعجون بلادر جهت اعصاب وتقویت دندان ولثه ودفع امراض فلج ولقوه ورعشه وسکته ونقرس ومفاصل بلسان شامل مشخصات وخواص درمانی وموارد مصرف آن معجون بلسان نافع مثانهمعجون بلوط شامل مشخصات وخواص سفوفات بلوط(گردهای بلوط) برای بیماری سلس البول یا ادرار ریزی معجون عطائی برای جهت دفع سرعت انزال و خودادراریبن (قهوه) شامل مشخصات و خواص مضره ومفید قهوه نسخ بنادق البرودات نافع جهت مجاری ادرارمعجون بنادیقون نافع برای سردی معده وکبد بنفسج(بنفشه) مسهل صفرا ومسکن عطشجوارش بنفسج(بنفشه)مسهل سودا و بلغم حب های بنفسج(بنفشه)صداع حادودردگوش ودردسینه وسرفه وسایرخمیره بنفسج(بنفشه)دفع صفرا وبرای امراض عفونت خون وذات الجنب وذات الریه شراب های بنفسج (بنفشه)برای تسکین غثیان خون وتلیین طبعدهن بنفسج(روغن بنفشه)جهت خشکی دماغ وسرفه ونرم کننده اعصاب ومفاصلدواءالبفسج (دوای بنفشه) دفع صفرا وبلغم ازاندامهاقرص های بنفشه جهت امراض حاره که بایبوست طبع همراه باشد لعوقات بنفشه جهت سرفه وقولنج ورمی وصفراوی معجون های بنفشه نافع امراض صفراوی ودفع سرفهانواع نسخ بوزه ها (نبیذ)وذکر مواردی ازآنها بیش وهلاهل بیض (تخم مرغ) مشخصات وخواص حلوای تخم مرض مقوی دهن البیض(روغن تخم مرغ) نافع درد دندان ورویانیدن موی وآماس مقعد وبواسیرنسخ عجه یاخاکینه یا کوکو تابنول شامل مشخصات گیاه وخواص درمانی آن عرق های تابنول جهت درد شکم وتقویت معده وخوشبوکننده دهان ریشه تربد شامل مشخصات وخواص وروش مدبر(آماده کردن)برای کاربرد ترکیبات داروئی جوارش تربدی مسهل تنقیه معده ودفع فضولات حب های تربدی دفع سودای بلغمی ازبدن ونواحی قلب ومغز دوای تربد نافع برای بلغمی مزاج نافع صرع ومالیخولیا رب تربد مقدارکم خواص داروئی قوی نافع صرع ومالیخولیاسفوف تربدی (گرد تربد)دفع بلغم ونافع برای امراض بلغمی شراب های تربدی دفع صفرا وبلغم عفونیمعجون های تربدی برای قولنج ودفع بلغم ودرد کمر ترنجبین وخواص داروئی ودرمانی آنشراب ترنجبین برای سل وسرفه ونفث الدم ونفث المدهمعجون ترنجبین مقوی باء وملین طبع تریاق هائی که درآنها افیون نیست وطرز تهیه نسخ وخواص درمانی آنهادانه گیاهی تشمیزج(چشمیزک)دارای خواص قابض ومحلل ومقوی باصره نسخ ذرورتشمیزج جهت امراض مختلف سفوف تشمیزج (گرد تشمیزج) جهت بواسیر خونی وسرعت انزال وسیلان منی قطره های تشمیزج(چشمینه) نافع ومسکن التهاب چشم کحل تشمیزج(سرمه چشمینه) جهت بیماری چشم تفاح (سیب) شامل مشخصات وخواص داروئی آن جلنجبین تفاح(سیب مربا) برای ضعف دل ومغز جوارشات تفاح(سیب) جهت تقویت احشا ومعده ومغز وهاضمه وقلب حلوای تفاح(سیب) مقوی معده وکبد وخلط آوررب تفاح (سیب) جهت رفع غشی شراب تفاح (سیب) مقوی معده ونیکوکردن رنگ رخساروبوی خوش دهان ونافع تنگی نفس ورفع قی واسهال عرق تفاح(سیب)برای تقویت قلب تمر(خرما) و انواع و مشخصات وخواص آنها دواءالتمر(دوای خرما) مقوی باء تمرهندی ملین طبع ومسهل صفراواخلاط وبرای فشارخونمربای تمر(خرما) جهت تقویت قوه باءجوارش تمری(خرمائی) برای بند آمدگی ادراروقولنج ودرد معده حلوای بزرتمرهندی برای قوت باء وامساک منی شراب تمرهندی مسکن عثیان صفراوی وملین طبع ومسهل صفرا واخلاط محترقه مربای تمرهندی معجون تمرهندی برای قولنج تنباکو شامل مشخصات وخواص درمانی آنکوراکو جهت درد دندان وتقویت دندان ولثه وخوردن آن جهت طحال وکرم های معده شرح نسخ تنزوها توت شامی شامل مشخصات وخواص درمانی تودری شامل مشخصات وخواص درمانی آن توتیا شامل مشخصات و دستورالعمل ها ساخت نسخ وخواص درمانینسخ توتیا جهت جذامفهرست بخش اوزان در ذیل آمده شرح کامل خطی آن باامکان جستجو در نرم افزار
موجود است با تلفن 09123382295 تماس حاصل فرمائید .
مقدمه اوزان
قیراط
دانق
درهم
مثقال
ذینار
مدبع
صاع
قنطار
عین الدیک
ماشه
انه پنح
وانه دوپیه سکه
تانک
توله
مهر
پیشه عالم
من عالم
ارز
مثقال صیرفی
ورتی
سیر
پنج نار
من تبریز
نیم من تبریزی
یک چهار
پنجاه
سیه
پانزده
ابولو وابولس
ادویه وابوقیوس
استار
اکسوفافن
اوقیه
ابولات
اونقوش
باقلااسکندریه
باقلامصریه
بردارصغیر
جرجروجرجیر
جربونه شامیه
جوح
جوزه
جوزه بنطیه
جوزه منکیه
حامای صغیر
خرمه
خرنوب
خرنوب شامیه
دانق
درخمی
درهم
درهم تام
سامونا
سکرجه
سکرجه کبیره
شعیره
صدفه کبیره
صدفه صغیره
صدفه
طسوج
غرامی
فلنجاریک
فوطیل
قواشوس
قیاما
مراشوس
کف
کناش
ملعقه
مسطرون
من اسکندرانی
ناطل ونیطل
نواة
وسیعون
هامین
یمیناسه
ابریق
طالیقون
انطالیقی
دماع
قسط
قسط انطالیقی
ازکیل
قوطولی
کیلچه
کیله
مشربه
مکوک
من مکی
من رومی
من مصری
من اسکندرانی
من قطری
تحویل درهم
تحویل مثقال
تحویل مادون
تحویل مادون مثقال
تحویل اوزان
شاید داروی ساده و تکی، نیاز پزشک را در خصوص درمان بیمار برآورده میکند. اما مزه دارو طوری است که طبیعت آن را برنمیتابد، و معده از قبول آن اجتناب مینماید. ترکیب داروهای دیگری که هم کمک کار داروی اصلی باشد، و هم باعث اصلاح مزه آن گردد، لازم و ضروری است.
بدرقه دارو تا اندام هدف
در بحث داروسازی پزشکی سنتی، رسیدن دارو به اندام هدف بایسته است. چون اگر این امر محقق نگردد و دارو قبل از رسیدن به اندام در اثر هضم و مخلوط شدن با غذا و ... اثر خود را از دست بدهد، دیگر تاثیر مورد نیاز را نخواهد داشت. از این جهت لزوم داروهای مرکب، داروهایی که داروی اصلی را تا اندام هدف بدرقه نماید، بسیار حایز اهمیت است.
سرعت عمل در تاثیر
داروهای تکی و سادهای هستند که انتظار پزشک را در درمان برآورد میکنند ولی در رسیدن به اندام هدف تاخیر دارند. برای مثال: قرص کافور که برای حرارت مزاج قلب تجویز میشود، در رسیدن به اندام هدف تاخیر دارد. زعفران کار سرعت بخشیدن به قرص کافور را انجام میدهد، و همین که قرص کافور به قلب رسید، زعفران از او جدا میشود.
کاهش سرعت سیر دارو برای کفایت تاثیر
داروهایی هستند که در تاثیربخشی و درمان بیماری، موثر و کافی هستند، ولی بسیار تند و تیز عمل میمنند و فوراً از محل اندام هدف عبور کرده و فاصله میگیرند. باید برای تاثیردهی مطلوب این داروها، از سرعت آنها کاسته شود. اکثر داروهای بازکننده انسدادها این چنین هستند و سرعت زیادی دارند. برای این مورد میتوان تخم ترب را در داروهای بازکننده انسداد کبدی مثال آورد. تخم ترب باعث تاخیر داروی ضد انسدادی در مبد شده و در این تاخیر، دارو کارش را در کبد انجام خواهد داد. .
با افزودن داروی دوم، مزاج دارو از حالت اول خارج شده و بحث مزاج مرکب بروز میکند.
برای بدست آوردن مزاج مرکب دارویی که از زنجبیل که در دویم گرم و خشک است و کندر که در سیم گرم و خشک است و بنفشه که در دویم سرد و تر است، بدین صورت عمل میکنیم:
مجموع درجات گرمی و سردی و شربتها (واحد میزان مصرف) هر یم از اجزاء را جداگانه بدست آورده بعد با جمع آنها مجموع کلی حاصل میشود. این مجموع کلی را از بزرگترین عدد بدست آمده تکی کسر کرده و بر قدر شربتها تقسیم مینماییم، حاصل مزاج مرکب خواهد بود.