کلیات داروسازی محیط اعظم

کلیات داروسازی

 محیط اعظم

        قانون شناخت مزاج دوا از رائحه یعنی از بو ، و جمع آن روائح ست و استدلال کرده میشود برائحه نیز در اکثر امر بر کیفیت و مزاج شیء ذی رائحه ، یعنی از صرف بوئیدن دریافت می کنند مزاج آنرا زیرا که بوی حاد قوی دلالت بر حرارت دارد ، و بوی سست ضعیف بر برودت ، و بوی ملائم بر اعتدال و مانند اینها ، ولیکن این استدلال نسبت بطعوم ضعیف ترست و کلی نیست زیرا که اکثر بوی چیزی با مزه آن مخالفت دارد مانند بعض گلهای خوشبو که طعم آنها خالی از زمختی نباشد و بوی آنها خلاف آن باشد و در کیفیت استشمام روائح اختلاف کرده اند بعضی زعممیکنند که اجزای لطیفه جسم ذی رائحه جدا شده و مختلط بهوا گشته ، بحس شامه میرسد و بعضی میگویند که ابخره لطیف آن جدا گشته و بهوا مختلط شده ، بحس شامه میرسند و در حقیقت شاید بعض اشیای ذی رایحه چنان باشد و بعضی چنین و بعضی که جوهر آنها لطیف و جرم آنها خسیف متخلخل باشد بهر دو نحو که هم اجزای صغیره و هم ابخره لطیفه از آنها جدا گشته و مختلط بهوا شده بقوت شامه برسند و مدرک گردند اما اکثر اشیای کثیفه و صلبه در نهایت کثافت و صلابت که قابل آن نباشند که اجزای صغیره و یا ابخره لطیفه از آنها جدا گشته ، بشامه رسند خالی از رائحه می باشند ، مانند سنگهای عمارت و غیره و یاقوت و الماس و زمرد و غیرها ، و لهذا طریق استدلال برائحه در انها مسدود و مفقود ست ؛ و بدانکه روائح منقسم می شوند باعتبارات بر سه قسم ، اول باعتبار چیزیکه مقارن آنهاست از طعوم در اکثر ، و نامیده میشوند این روایح بنام آن طعوم بسبب شدت مقارنت آنها با یکدیگر، مانند آنکه میگویند که فلان چیز و فلان میوه بوی شیرین و یا بوی ترش دارد و هم چنین سائر طعوم ، و استدلال مزاج اینها مانند استدلال مزاج آنها کرده میشود ، دوم باعتبار ملایمت و منافرت طبع بآنهاست چنانچه گفته میشود که این رائحه ملایم و موافق طبیعت و خوشبو و مرغوب ست مانند بوی عنبر و گلاب و گلهای خوشبو ، و استدلال باینها کرده میشود بر اعتدال جوهر حرارت و لطافت در اکثر و یا آنکه فلان بو کریه و غیر مرغوب و منافر و مخالف طبیعت ست مانند حلتیت منتن و سیر و امثال اینها ، و استدلال کرده میشود با اینها بر حدت کیفیت جوهر حرارت و کثافت ماده آنها در غالب احوال ، سوم باعتبار فعل و تاثیر آن در حاسه شم ست چنانچه گفته میشود فلان رایحه مسکن حرارت و طراوت بخش دماغ ست مانند نیلوفر تازه و بنفشه و سیب و خیار تازه ، و فلان رائحه مهیج حرارت و خشک کننده دماغ و حاد و لذاع ست مانند مشک و جند بیدستر و فلفل و زنجبیل و شونیز و امثال اینها ؛ و از اول استدلال بر برودت و رطوبت کیفیت و لطافت ماده کرده میشود ، و از ثانی بر حرارت و یبوست ، و بالجمله هر بوی حار حاد موافق ملایم دلالت بر حرارت و یبوست کیفیت و لطافت ماده ، و هر بوی قوی کریه دلالت بر حرارت و یبوست و کثافت ماده ، و هر بوی ملایم مسکن حرارت و نفس و مفرح قلب و روح و مرطب دماغ و منوم ، بعضی ازینها دلالت بر اعتدال حرارت و غلبه رطوبت و لطافت ماده میکنند و بعضی بر برودت و رطوبت ، و شیخ میفرماید که روائح حادث میشوند از حرارت ، و حادث میگردند از برودت ، ولیکن مشمم و مسعط آنها یعنی انچه داخل میکند آنرا در بینی آن حرارت ست در اکثر امر بهر آنکه علت اکثری در تقریب روائح بسوی قوت شامه آن جوهر لطیف بخاری ست یعنی منحل شود چیزی از وی رائحه ، و صعود کند بسوی دماغ و قوت شامه ، اگر چه جائزست که بر سبیل استحاله هوا بغیر تحلل چیزی از وی رائحه باشد مگر اول اکثری ست بر مذهب اطبا ، پس جمیع روائح که محسوس شود از انها لذع و یا مائل بسوی حلاوت باشند همه حاراند و آنکه محسوس شود ازان حموضت و کرخیت[4] و ندیت[5] پس همه آنها بارد اند و خوشبو اکثر حار اند ، الا اینکه همراه او تندیت و تسکین از روح و نفس باشد مثل کافور و نیلوفر، پس اجسام اینها خالی از جوهر مبرد نیستند که همراه رائحه بسوی دماغ میرسد پس هر خوشبو غیر ازین که استثنای آن گروه شد و آنکه دران حدت رائحه باشد آن حارست و همچنین جمیع افاویه و آن ادویه خوشبو مثل قرنفل و دارچینی و عودست و آنها ازین جهت مصدع اند یعنی نسبت بسرهای حاره صفراویه و دمویه .